Դավիթ Սամվելյան «հակաՔԱՂԱՔական»

Եվ ի՞նչ են քաղաքները, եթե ոչ` մարդիկ…

Բարև, Ռոզի:
Ուզում ես` քեզ հետ խոսեմ այն քաղաքի մասին, որին շուտով սկսելու ես կարոտել: Ախր, քեզ ի՞նչ կամ ո՞նց պատմեմ. սխալ տեղ ես եկել. ես չեմ կարող քեզ պատմել մի բանի մասին, ինչից ամեն օր զրկում են ինձ, չեմ կարող կորստիս մասին պատմել մեկին, ումից զրկվելու եմ շուտով: Հարցեր կան, որոնց պատասխանները ես չունեմ, ու էդ անպատասխան վիճակից, անզորությունից էլ սկսել եմ…
Պետք է դիմեիր «…իստ»-ների, «…գետ»-ների ու «…ող»-ների բազմությանը, որոնցով լցվել է քաղաքը, որոնք քարոզում են «…բան»-ությաններ ու «․․․սիր»-ություններ, որոնք անհերթ, անգամ հարցերին չսպասելով՝ գրպաններից հանում են պատասխաններն ու շպրտում դեմքիդ: Նրանք սկսել են արհեստավարժ ու արհեստածին  խոսքերով պատերազմել որբացած ու արվեստից խռոված քաղաքում: Եվ ամեն ինչ այնքան չինական է…
… ես սկսել եմ ատել այս քաղաքը, որովհետև բոլորն իրենց պարտքն են համարում սեր խոստովանել նրան, անգամ նրանք, ովքեր ատում են երկիրը. հեշտ է սիրել այն ամենն, ինչ ինքդ չես ստեղծել: Սիրելի բաները ամենաշատն են օգտագործվում։ Ինչպես սիրված բառերը, որ դառնում են լեզվի փաթաթան ու հոգնատանջ ցած են սահում՝ վախեցած պատսպարվելով լեզվի տակ, սիրված երաժշտությունը, որ կրկնվում է մեր ականջներում ու ինքնասպան լինում նոտաներից հյուսվող պարանով, սիրված շորերը մաշվում են մեզ վրա և օրվա ավարտին դեն են շպրտվում: Ես չեմ կարող սիրել մեկին, որին բոլորն են սիրում, որը տրվում ու հաճոյանում է բոլորին: Իսկ քաղաքը սկսել են սիրել նրանք, որոնք կյանքում գեթ մի կույս աղջկա չեն կարողացել սիրել. դրանք ինչպե՞ս կարող են ընդերքից դարերի հոտ փչող ու խորշոմներով պատված մի ստրկուհու սիրել. ստրուկներին չեն սիրում, ստրուկների սիրուն արժանանալու համար չեն տքնում կամ չեն հաճոյանում նրանց, ստրուկներին տիրում են, իսկ քաղաքը տրվում է այդ «սիրուն»: Տրվում է, որովհետև ինչպես ամեն տարիքն առած կին, կարիք ունի սիրո՝ թեկուզ անվայել ու տհաս սիրո:
Սրանք եկել-ընկել են քաղաքի ոտքերն ու ապաստան են փնտրում, ապրելու փող ու շնչելու օդ են մուրում, որ վերջում տիրեն նրան ու լքեն: Գուցե լքելը գեղարվեստորեն է հնչում ու քաղաքը որբ դարձնում, իսկ հեռանալը՝ կտրուկ ու անմարդկային, բայց խենթանոցի է վերածվել այս քաղաքը։
Բոլորը պարտք են  քաղաքին, բայց հենց իրենք են հատուցում պահանջում։
Ռոզի, այս քաղաքում սրբերը, ստերն ու սրտերը խառնվել են իրար, այստեղ ապրելու համար պիտի կամ խենթ լինես, կամ սրիկա։ Այստեղ ազնիվները չեն ապրում, գոյատևում են, որովհետև ապրելու համար խաբկանք է պետք դյութել, ձևին հակառակվել` թեկուզ մի ձև. կերպարանքը փոխել ու մի կերպ համոզել է պետք։ Իսկ դու հիմա նստել ես դիմացս, նայում ես ցավից մղկտացող աչքերիս ու փորձում ես ինձ համոզել, թե ‹‹Ոչի~նչ, ցավից արվեստ է ծնվում››։
Չեմ հավատում։ Եվ ինչու կամ ինչպես հավատամ, երբ տեսածս, լսածս ու կարդացածս իրար հետ հատման եզրեր չունեն: Հայացքդ հառել ես աչքերիս ու փորձում ես հմտություն կիրառել, փախցնել ինձ այս արվեստազուրկ իրականությունից, այնտեղից, որտեղ հպարտ ու կրքերից ճկված քայլվածքների տակ թաքնված են տանը թողած սեփական անձի ճնշվածությունն ու հայրական անտարբերությունը, աչքածակությունը: Թերսնված մանկության օրերը փոխարինվում են հայտնիության մոլուցքով ու մարդկության համար անհայտ ծագման ախորժակով: Փորձում ես ինձ փախցնել այն իրականությունից, որտեղ նկարներն անգամ կիսատ են արվում, որպեսզի դրանից ներքև սպասվող հիասթափությունը մնա հետագայի համար։
Բոլոր քաղաքները փորձում են բաբելոնանալ՝ ուռճանալ, տարածվել դեպի վեր ու…
… ու վերանալ…
Այս քաղաքի խանութները, գրասենյակներն ու սրճարանները բաբելոնակերպ են՝ մի օր քանդվում են կամ ձեռքից ձեռք անցնում:
Քաղաքն իր դեմքերն ունի, որոնք նրա հիմքն են, որոնք ամեն օր բարձրացնում են այն, որ ուրիշները քանդեն:  Քաղաքին շնչաբույր են տալիս հին մանկասայլակի վրա ուրց ու նանա վաճառող տատիկները, բակերում ավել, ժավել ու գյուղի մածուն, թթվասեր վաճառողները, ծաղկավաճառների տաղավարերը: Վիճակախաղ ու թերթ վաճառողները, անձրևին շենքի անկյունում թաքնված շվի կամ կիթառ նվագող մուրացկաններն են այս քաղաքի սիրտն ու թոքերը, կոշկակարների ու ժամագործների տնակները: Այնտեղ միշտ կոշիկդ վերանորոգում են, որ մաշես քաղաքում թափառելիս, ժամացույցդ վերանորոգում են, որ չուշանաս ժամադրությունից ու աշխատանքից:
Բայց երկուսն էլ վերանում են. հիմա ամեն հնացող բան մի կողմ են շպրտում, թափում են ու անպետք համարում. հիմա ամեն ինչ ժամանակավոր ու միանգամյա օգտագործման է, ինչպես անդավաճան ընկեր  դարձած միանգամյա օգտագործման ածելին, որն անգամ կյանքից չի կարող զրկել, բայց կյանքեր է դասավորում կամ...
Իսկ դավաճանությունը դառնում է օրինաչափություն։
Բայց ես մնում եմ…
Հապա մի շուրջդ նայիր...
Որքա՜ն անծանոթ ու օտար բառեր, անուններ ես լսում, նոր ու օտար դեմքեր ես տեսնում օրվա ընթացքում, իսկ քաղաքի երակների անունները, քաղաքի երազների, սրտի ցավերի մասին շատերը չգիտեն: Բայց անվերջ, անդադար հոսում են դրանցով,  անցյալում մնացած ու խցանված երազանքներն են սրսկում այդ երակներում: Քաղաքի արյունը մի տեսակ պղտորվել է: Քաղաքի մայրամուտները գողացված են, Ռոզի: Այս քաղաքի արևը մայր է մտնում իրեն չպատկանող սարերի հետևում: Այստեղ մայրամուտներն այլևս արնավառ չեն, արնագույն են...
Բայց պետք է արթնանալ, հերթական ցերեկը գողանալ կյանքից, գործած սխալների ու մեղքերի համար մի օր էլ պարտք վերցնել Աստծուց ու նորից մաքառել, որ նորից թափառելու ուժ ունենաս քո քաղաքում, որ կարողանաս քաղաքիդ բույրը շնչել: Մաքառել, որ սոված չմնաս, որովհետև սոված մարդիկ հարբում են ցերեկը, մուրում են ու մի բաժակից հարբում, իսկ գիշերով մարդավարի հարբելու համար փող է պետք ու մի տաք տեղ։
Գիշերով անգամ քաղաքի սոված շներն են ուզում հարբել, բայց գիշերվա կեսին ոտք լիզելու, կեր մուրալու հնար չկա. հարուստ մարդիկ հարբած քնած են, իսկ սովածները…
Գիշերը սոված ու իրար անծանոթ շները հեռավորության վրա, իրար աչքերի մեջ չնայելով, մթության մեջ հիշելով ցերեկով բաժին չհասած, դատարկ աղբամանների համար երբեմն զուր տարվող կռիվները՝ հաշիվ են պահանջում իրարից` իրար վրա հաչալով։ Դրանք բոլորն ինձ անծանոթ են:
Ժամանակին ճանաչածս շները գիշերով չեն հաչացել: Հպարտորեն պառկել են ու քնել։ Նրանք անուններ ունեին, իսկ այս անծանոթ շները վախից են հաչում։ Չե՞ս հավատում, բացիր պատուհանն ու ինչ անուն ուզում ես տուր, գոռա, արձագանք չեն տալիս, միայն հաչում են…
Աղմուկը շատ է, ոչ ոք ոչ ոքի չի հասկանում, իսկ լռությունն սկսել է հաչալ, հարձակվել անպաշտպան մերկությանս վրա: Գիշերով մերկ լինելուդ համար չես ամաչում, գիշերով ամաչում ես ցերեկվա ընթացքում կուտակած հիշողություններիդ պատճառով։ Հագուստդ վրայիցդ դեն ես նետում ու փորձում ձուլվել մթությանը։ Շորերից ազատվել լինում է, հիշողություններից՝ ոչ: Մթությունը համբարձում է հիշողություններս, որտեղ ինձ ծանոթ շները…
Ինձ ծանոթ շները վաղուց սատկել են` հպարտորեն։
Լռում ես, Ռոզի, քունդ տանո՞ւմ է:
Այս քաղաքում ոչ ոք մենակ չի քնում, անգամ` միայնակները: Մթության մեջ թեքվում են քնից առաջ համբույր ստանալու համար, էն էլ բարձի փոշին են սրբում շուրթերով, գրկում են հիշողություններն ու քնում: 
Լուռ ես, Ռոզի, իսկ ես բառերդ եմ հատ առ հատ բերանիցդ փորձում դուրս հանել, որ ուղեղ թմբկահարող, աչք ու ականջ խլացնող ցավերիդ մասին մի երկու բառ ասես` թեկուզ գլուխս տանելու հաշվին, իսկ դու շուրթերդ ամուր հպել ես իրար ու լռում ես` արհեստավարժ։ Բերանդ միշտ փակ ես պահում...
Հոգուդ եղած-չեղածը չես հանում ու շաղ տալիս, չես լացում լացերիդ ու թացացած հույզերիդ մասին: Լռում ես ու ցավդ կուլ տալիս. էնպես, ինչպես մայրդ էր քեզ ասում ամեն անգամ, երբ գդալը մի կերպ հաջողացնում էր բերանդ մտցնել. «Բերա´նդ փակիր ու կու´լ տուր, բալե՜ս»: Ողորմած մորդ հետ միասին քաղաքը մեռավ քո համար: Ես ամեն գնով փորձում եմ քեզ խաբել ու գրկել ցուրտ ափերդ, համբուրել շուրթերդ ամենաջերմ կերպով, բայց նրանք միշտ փակ են. մորդ շատ էիր սիրում... Քմծիծաղ ես տալիս, արցունքը խառնում ես լացիդ ու ասում. «Արվեստը ցավից է ծնվում»:
Խաբկանք...
Մնում է միայն համբուրել ափերի հակառակ կողմը. միակ մաքուր տեղն այդտեղ է մնացել...
Մնացածն այնքան չինական է...
…Արդեն գնո՞ւմ ես, Ռոզի, գոնե մի բան կեր, նոր գնա: Պետք չէ սոված մնալ, որովհետև ամենալավ հիշողություններդ կպարտվեն ու կուլ կգնան բաժին հասած հացի կտորտանքներին: Երբ քնելուց առաջ դիամցդ անգամ մի աման ճաշ շպրտող չլինի, թեկուզ անհավես, թեկուզ դժկամ կամ քեզնից հիասթափված դեմքով, ասելով. «Հաց կեր, հալից ընկել ես, լղարել ես, հաց կեր, նոր գնա քնելու», հիշողություններդ կհաղթեն քեզ։ Հա, հենց լղարել ու ոչ նիհարել։ Հիշողություններից չեն նիհարում, հիշողություններից հյուծվում ու լղարում են։ Ինձ անծանոթ շները սատկում են սոված, պատահաբար` հպարտության մասին գաղափար անգամ չունենալով ու կարոտների մասին լռելով, որովհետև կան կարոտներ, որոնց մասին պիտի լռես հավետ ու սատկացնես լեզվիդ տակ, մթության մեջ, բայց ոչ երբեք` սրտումդ, որքան էլ հարբած լինես, որքան էլ հիշողություններդ հաչան վրադ:
Չգիտեմ` գնալուցդ հետո քաղաքը կկարոտի քեզ, թե՝ ոչ, բայց նրա հետ մի չդադարող զրույց միշտ կհնչի ականջներումդ:
Ռոզի, ավելի լավ է մոլորվես այս քաղաքում, քան հեռանաս. հեռանալուց  ինքդ քեզ ես կորցնում:
Չգիտեմ՝ գնո՞ւմ ես, հեռանում ես, թե՝ լքում, բայց քեզնից հետո քաղաքի բոլոր փողոցները կսկսեմ քո անունով կոչել: Երբ հեռանաս, ժամի սլաքները էլ երբեք չեն խաչվի. քաղաքը կսկսի աստիճանաբար սպանել ինձ, որովհետև այստեղ իրականությունը միշտ պարտվում է հիշողություններին. հիշողությունները չեն մեռնում, հիշողությունները սպանում են մեզ:
Իսկ ես անզոր եմ…
Ես մնում եմ…

Հեղինակ՝ © Դավիթ Սամվելյան