Էրիխ Մարիա Ռեմարկ - Մառլեն Դիտրիխ

1937թ. սեպտեմբերի 7: Կինոփառատոն Վենետիկում: Ռեստորանում հավաքված են հոլիվուդյան հայտնի դերասաններ, դերասանուհիներ, ռեժիսորներ…Սեղաններից մեկի մոտ նստած է բարձր ճակատով, գեղեցիկ հագնված մի տղամարդ, ով էլեգանտության և բարեկրթության իսկական մարմնացում է: Զարմանալի է, թե ինչու է նա միայնակ սրճում: Տղամարդն անմիջապես նկատեց հարևան սեղանից իրեն նայող կնոջ հայացքն ու մոտեցավ: - Մարիա Ռեմարկ,- ներկայացավ նա՝ գլուխ տալով ժամանակի ամենահայտնի դերասանուհիներից մեկին՝ Մառլեն Դիտրիխին: Այս մասին հետագայում Մառլենը խոստովանում էր. «Ես քիչ մնաց ընկնեի աթոռից»: Ռեմարկի ձայնը մեղմ էր, զգացմունքային: Դիտրիխի կողքին նստած ռեժիսոր Ջոզեֆ Շթերնբերգը, լինելով մարդկային հոգիների մեծ գիտակ, անմիջապես զգաց, որ այստեղ յուրահատուկ մի բան է կատարվում, և նրանց առանձին թողեց: - Դուք չափազանց երիտասարդ եք մեր ժամանակի լավագույն գրքերից մեկի՝ «Արևմտյան ճակատում առանց փոփոխությունների» վեպի հեղինակը լինելու համար,-ասաց Մառլենը: - Ես այն կգրեի միայն նրա համար, որպեսզի լսեի, թե ինչպես եք Դուք արտասանում այդ բառերը Ձեր կախարդիչ ձայնով: Զրույցը շարունակվեց մինչև լուսաբաց, և իրենք էլ չնկատեցին, թե ինչպես աննկատ սկսվեց մի նոր սիրավեպ... սիրավեպ, որը դեռ երկար կտանջի Ռեմարկին: Երեք ամիս անց նա գրում էր Մառլենին. «Սիրելիս, ես կործանվում եմ քո պատճառով, ես սպառել եմ ինձ, իմ ձեռքերը քո ձեռքերն են, իմ ճակատը քո ճակատն է...մի՞թե ես երբևէ զգացել եմ այս քնքշությունը, մի՞թե ապրել եմ մինչև քեզ: Ես մաքուր թուղթ եմ, որը սկսվում է քեզնով...»: Չնայած Մառլենն արդեն երկար տարիներ ամուսնացած էր Ռուդոլֆ Զիբերայի հետ, ով մինչև կյանքի վերջն էլ մնաց նրա օրինական ամուսինը, գլխավոր խորհրդատուն և ամենավստահելի անձը, բայց նրանց ամուսնությունը միայն ձևական բնույթ էր կրում: Մառլենը նրանից երբեք չէր թաքցնում իր կյանքում մեկը մյուսի հետևից հայտնվող տղամարդկանց, և Ռեմարկը ևս բացառություն չէր: Շնորհիվ լրագրողների՝ շուտով ողջ աշխարհը սկսեց խոսել Էրիխ Մարիա Ռեմարկի և Մառլեն Դիտրիխի սիրավեպի մասին: Հենց այդ ամառ էլ Ռեմարկը սկսեց գրել իր «Հաղթական կամար» հայտնի վեպի առաջին գլուխները՝ ինքն էլ չիմանալով, թե ինչպես կընթանան և կավարտվեն վեպի գործողությունները: Շուտով սիրահարները գնացին Փարիզ: Ռեմարկն ամեն ինչ անում էր սիրելի կնոջն ամեն կերպ գոհացնելու համար: Հենց այս ընթացքում բախտն ասես երես էր թեքել Մառլենից: Հոլիվուդում նրա մասնակցությամբ ֆիլմերը չէին արդարացնում դրանցում ներդրված միջոցները, և «Կոլումբիա» ընկերությունը, որ նրան նոր դեր էր առաջարկել, որոշումը փոխեց: Մառլենը հոգեկան ծանր դրության մեջ էր: Նրա կյանքի միակ լուսավոր կետը մնացել էր Ռեմարկի հետ սիրավեպը: Սակայն ամեն ինչ փոխվեց, երբ նա կրկին վերադարձավ Հոլիվուդ: Այստեղ Դիտրիխը նորից սկսեց ապրել բուռն կյանքով, և նրա հերթական «զոհը» դարձավ Փարիզից ժամանած դերասան Ժան Գաբենը: Հուսահատված իր սիրած կնոջ անտարբեր ու սառը վերաբերմունքից՝ Ռեմարկը վերադարձավ Շվեյցարիայում գտնվող իր ամառանոց: Այստեղից էլ սկսեց երկար նամակներ գրել այն կնոջը, ում տվել էր իր սիրտն ու կոչում էր «պումա»: «Հրեշտակս, ինչ-որ մեկը հոգ տանո՞ւմ է քո մասին: Խնդրում եմ, չմոռանաս վերցնել ձեռնոցներդ, հակառակ դեպքում փխրուն մատներդ բոլորովին կսառչեն: Սիրելիս, չգիտեմ՝ ինչ դուրս կգա այս ամենից, և ընդհանրապես չեմ ուզում իմանալ: Չեմ կարող պատկերացնել, որ երբևէ կսիրեմ ուրիշ մեկին: Նկատի ունեմ ոչ այնպես, ինչպես քեզ, այլ թեկուզ ամենաչնչին սիրով»: Շուտով Ռեմարկը նամակ ստացավ իր առաջին կնոջից՝ պարուհի Իլզա Յուտա Ցամբոնայից, ով նախկին ամուսնու օգնությամբ ցանկանում էր դուրս գալ Գերմանիայից և տեղափոխվել Շվեյցարիա: Ռեմարկն անմիջապես օգնության ձեռք մեկնեց Իլզային՝ երկրորդ անգամ ամուսնանալով նրա հետ, ինչը միայն ձևական բնույթ էր կրում: Տուբերկուլյոզով հիվանդ պարուհու հետ գրողն առաջին անգամ ամուսնացել էր դեռևս 27 տարեկանում: Սակայն ամուսնությունից հետո այդպես էլ չէր թողել խմելն ու կանանց սիրահետելը: Յուտան ևս չէր զիջում ամուսնուն և անթաքույց դավաճանում էր նրան: Հասկանալով, որ այսպիսի կյանքով ապրելն այլևս իմաստ չունի՝ նրանք բաժանվեցին: Ամուսնալուծությունից հետո Ռեմարկն ամառանոց գնեց Շվեյցարիայում, որտեղ տեղափոխեց նկարների մեծ հավաքածուն: Իսկ երեք տարի անց, երբ Գերմանիայում իշխանության եկավ Հիտլերը, Ռեմարկն ստիպված էր հեռանալ քաղաքից: Նրա «Արևմտյան ճակատում առանց փոփոխությունների» վեպն այրում էին Բեռլինի բոլոր փողոցներում: Ռեմարկին զրկեցին Գերմանիայի քաղաքացիությունից: Յուտայի հետ երկրորդ ամուսնությունը չխանգարեց Ռեմարկին, որպեսզի նա Մառլենի հրավերով անմիջապես սլանա Ամերիկա՝ ևս մեկ անգամ տեսնելու այն միակ կնոջը, ով կարողացել էր գրավել իրեն ամբողջությամբ: Ռեմարկը ևս մեկ անգամ առաջարկեց Մառլենին ամուսնանալ իր հետ, սակայն իր սիրելի «պուման» շարունակում էր անկանոն կյանք վարել՝ միաժամանակ հանդիպելով տարբեր տղամարդկանց հետ: Նա պատրաստ էր ներել Դիտրիխի դավաճանությունները, հանդուրժել սառնությունը: Գրողն ապրում էր հանուն Մառլենի հետ ունեցած կարճատև հանդիպումների, որոնց ժամանակ կարող էր տեսնել նրան և լսել ձայնը: Բայց ոչինչ չէր փոխվում… Հաջողակ, բարեկիրթ, տաղանդավոր Էրիխ Մարիա Ռեմարկը մեծ հաջողություն էր վայելում կանանց շրջանում: Նրա հինգ գրքերը էկրանավորվել էին, ֆինանսական դրությունը հրաշալի էր, նրա ընկերակցությանն էին ձգտում Հոլիվուդի ամենահայտնի գեղեցկուհիները, այդ թվում նաև Գրետա Գարբոն, սակայն իրեն անհաջողակ և դժբախտ համարող այս տղամարդը սիրտը նվիրել էր միայն Մառլենին, ով միշտ չէ, որ մեծահոգի էր սիրահարված գրողի նկատմամբ: «Պուման վտանգավոր կենդանի է. երբեք չես իմանա՝ նա քեզ կշոյի, թե կհարվածի թաթով»: Մինչ Մառլենը նոր ծանոթություններ էր հաստատում տարբեր տղամարդկանց հետ, Ռեմարկը փակվել էր նրա առանձնատան դիմաց գտնվող իր սենյակում և գրում էր «Հաղթական կամար» վեպի հերթական էջերը: Իսկ երեկոները ավելի հաճախ էր սկսել մխիթարություն գտնել խմիչքի մեջ: Ամեն կերպ անհրաժեշտ էր բթացնել հոգու ցավը, իսկ դրա համար հարմար էին թե՛ ստեղծագործելը, թե՛ խմիչքը: «Նա ընդունում էր միայն այն, ինչ իրեն հարմար էր, և այնպես, ինչպես ինքն էր ուզում: Մնացածը նրան չէր անհանգստացնում: Բայց նրա մեջ հենց դա էլ ամենագրավիչն էր…»,-գլխավոր հերոսի շուրթերով Մառլենի անարդար վերաբերմունքի մասին գրում էր Ռեմարկը: Բոլոր տղամարդկանց հանդեպ ունեցած Մառլենի եսասիրական վերաբերմունքն արտահայտում էր նաև նրա հետևյալ խոստովանությունը. «Ի երջանկություն ինձ իմ ընտանիքում խանդ երբեք չի եղել: Ես երբեք ոչ մեկին չեմ խանդել»... Ռեմարկն արդեն հիսունն անց էր, և թվում էր՝ երջանկությունն այլևս երբեք չի ժպտա իրեն: Գրողը խորը դեպրեսիայի մեջ էր: Հիմա նա աշխարհում ամենից շատ ցանկանում էր ազատվել Մառլենից: «Ապագան ինձ շատ մռայլ է երևում, այդ իսկ պատճառով կյանքն այլևս իմաստ չունի»,-օրագրում գրում էր Ռեմարկը: Սակայն շուտով ամեն ինչ փոխվեց: 1951թ., հերթական աղմկոտ ընդունելությունը Նյու-Յորքում: Ռեմարկն ինքն էլ չգիտեր, թե ինչու է մնացել այստեղ՝ այս աղմկոտ խառնաժողովում. Ֆրակը նեղ է, լաքապատ կոշիկները սեղմում են, խոսելու ցանկություն չկա: Պետք է գլուխն ազատել այս ամենից և վերադառնալ Շվեյցարիա: - Պարոն Ռեմարկ, տիկին Պոլետ Գոդար: Կինոաստղը և հայտնի գրողը միշտ խոսելու նյութ կգտնեն: Ռեմարկը պտտվեց դեպի ձայնը, ժպտաց և ասաց բազմիցս շահարկված նախադասությունը. «Երջանիկ եմ Ձեզ հետ ծանոթանալու համար»: Արտասանելով «երջանիկ եմ» նախադասությունը՝ նա չէր էլ կարող պատկերացնել, որ իր կյանքի վերջին տասը տարիներն իսկապես երջանիկ կանցնեն հենց այս կնոջ շնորհիվ: Նրանց շփումն այսքանով չսահմանափակվեց: Արդեն 1953թ. Ռեմարկը Դիտրիխին ակնարկեց, որ պատրաստվում է ամուսնանալ Պոլետ Գոդարի հետ, ով Չարլի Չապլինի նախկին կինն էր: Հոլիվուդյան ամենատարբեր բամբասանքներ մեջբերելով՝ Մառլենը փորձեց նրան հետ պահել այդ քայլից: Օգտվելով հարմար առիթից՝ Ռեմարկը ևս մեկ անգամ առաջարկեց նրան ամուսնանալ իր հետ, սակայն կրկին մերժում ստացավ: 1958թ. Էրիխ Մարիա Ռեմարկն ու Պոլետ Գոդարն ամուսնացան: Իմանալով այս մասին՝ Մառլենը բացականչեց. «Գոդար- կարծես թե դիտմամբ»: Բայց ոչինչ էլ դիտմամբ տեղի չէր ունեցել: Ճակատագիրն ասես վճռել էր գրողի կյանքի վերջին տարիներին ավելի բարեհաճ գտնվել նրա նկատմամբ: Պոլետի ներկայությունը դրական ազդեցություն ունեցավ Ռեմարկի վրա: Վերջինս դուրս եկավ դեպրեսիայից և ավարտեց իր «Կյանքի կայծը» վեպը, որը հետագայում մեծ հաջողություն ունեցավ: Նա սկսեց գրել «Ապրելու ժամանակը և մեռնելու ժամանակը» վեպը, որը նվիրված էր Պոլետին: Նա նոր ուժով սկսեց աշխատել, կարդալ գրքեր և հավատալ լուսավոր ապագային: Երբ Պոլետը շրջագայում էր տարբեր երկրներում, Ռեմարկը կնոջը քնքշանքով լի նամակներ էր գրում, որոնք ստորագրում էր. «Քո հավերժ գուսան, ամուսին եւ երկպագու»: Դերասնուհին չուներ ո՛չ բաց գույնի մազեր, ո՛չ ջրահարսի աչքեր եւ պատերազմել ևս չէր կարողնում: Նրան միայն կարելի էր սիրել, և դա հրաշալի էր: Նա իրեն այնպես էր պահում, ասես իրենք ծանոթ և մտերիմ են եղել ողջ կյանքում: Այս սևահեր, գեղեցիկ ժպիտով կինը այնպես էր տնօրինում ամեն ինչ, որ սիրային պատերազմներից հոգնած Ռեմարկը միայն մեկ բան էր զգում. այստեղ վերջապես կարելի է հանգստանալ: «Կյանքումս ամեն ինչ լավ է, չկա նևրասթենիա եւ մեղքի մշտական զգացում: Պոլետը բարենպաստ ազդեցություն է ունենում վրաս»,-օրագրում գրում էր Ռեմարկը: Ամուսնությունից հետո գրողը ևս մեկ անգամ հանդիպեց արդեն 52-ամյա Մառլեն Դիտրիխին: Նրանք ընթրեցին, զրուցեցին, իսկ երբ Ռեմարկը տուն վերադարձավ, օրագրում ավելացան հետեւյալ տողերը. «Գեղեցիկ լեգենդն այլևս չկա: Ամեն ինչ վերջացած է: Ծեր է, կորուսյալ: Ինչ սարսափելի բառ է»: Մառլենի հանդեպ ունեցած հիվանդագին սիրուց նրա հոգում մի նշույլ անգամ չէր մնացել: Դերասանուհու զանգերն ու նամակները երբեմն անգանգստացնում էին Ռեմարկին, բայց այլևս ոչ մի արձագանք չէին գտնում նրա հոգում: 1967թ. Ռեմարկի առողջական վիճակը վատացավ: Կյանքի վերջին երկու ձմեռները նա Պոլետի հետ անցկացրեց Հռոմում: Սրտի հերթական կանգից հետո նրան տեղափոխեցին հիվանդանոց, որտեղ էլ մահացավ 1970թ. սեպտեմբերի 25-ին: Ռեմարկի թաղմանը Մառլենը ծաղիկներ ուղարկեց, սակայն Պոլետն այդպես էլ թույլ չտվեց դրանք դնել ամուսնուն գերեզմանին: Հետագայում հարցազրույցներից մեկի ժամանակ իր և Ռեմարկի մասին խոսելիս Դիտրիխը խոստովանեց. «Դա իմ կյանքի ամենամեծ սերն է եղել»: Տարիների հեռվից դերասանուհին գուցե ափսոսանք էր զգում, բայց ամեն ինչ մնացել էր անցյալում:

© Կարին Պետրոսյան. Գրքամոլ Ակումբ