Կունդերայի փիլիսոփայությունը

Միլան Կունդերան չեխ գրող է, ով 1975 թվականից ապրում է Ֆրանսիայում՝ 1981 թվականին ստանալով այդ երկրի քաղաքացիություն։ Չնայած ազգությամբ չեխ լինելուն, Կունդերան իրեն համարում է ֆրանսիացի գրող և պնդում է, որ իր աշխատանքը պետք է ուսումնասիրվի որպես ֆրանսիական գրականության մաս և այդպիսին ներկայացվի գրախանութներում։ Կունդերան պատրաստ է իրեն ագնոստիկ և սկեպտիկ հռչակել, սակայն միևնույն ժամանակ նշում է, որ հավատում է իսկական գրականությանը, հատուկ տեսակի վեպի գոյությանը և չի դադարի քննադատել գեղարվեստական ստեղծագործության գաղափարական նախասահմանումը։ 

Այս թեմայով Կունդերան մանրամասն և համոզիչ խոսել է իր հարցազրույցներից մեկում․

«Ես չեմ սիրում «փիլիսոփայական» գրականությունը, այն իմաստով, որ դրանցում փիլիսոփայությունը նախորդում է ստեղծագործությանը, ինչպիսիք են օրինակ Կամյուի, Սարտրի և անգամ Մալրոյի վեպերը։ Ընթերցողին չի լքում այն զգացողությունը, որ նրանց փիլիսոփայություն նախորդել է տաղանդին։ Նրանք ստեղծագործությունը սկսում են թեզերից, աշխարհի մասին շատ հստակ պատկերացումից և այնուհետև հանձն են առնում դա նկարագրել։ Ես այդքան էլ չեմ սիրում նմանատիպ գրականությունը, քանի որ միշտ զգում եմ, որ այդ գրողները չեն բացահայտելու ոչինչ ինչ իրենց նախապես հայտնի չէր։ Ինձ միանգամայն պարզ է, որ Կամյուն «Օտարը» գրքով այդքան էլ շատ նորություն չուներ ասելու՝ համեմատած ավելի վաղ հրատարակված «Սիզիփոսի առասպելը» գրքի ասելիքի հետ։ Բոլոր իմ կողմից նշված գրողները մարդիկ են, որոնք ունեն հստակ սահմանված փիլիսոփայական համակարգ, ինչը չեմ կարող ասել իմ մասին։ Թեպետ ես կարդում եմ փիլիսոփայական գրքեր և սիրում եմ ինքս ինձ փիլիսոփայական հարցեր տալ, չէի ասի, որ ունեմ հստակ ձևավորված կարծիքների համակարգ և աշխարհի պարզ տեսլական։

Հնարավոր է, որ ես շատ հոռետես եմ, սակայն ես նախընտրում եմ կասկածել այս հարցում։ Ասեմ ավելին՝ ես միշտ մի փոքր զարմանում եմ իմ գրվածքների վրա, քանի որ իմ ստեղծագործականությունը սահմանվում է ոչ միայն իմ հայացքներով, այլև իմ ենթագիտակցական մտքերով։ Ես միշտ հնարավորություն եմ տալիս իմ տեքստին զարմացնելու ինձ։ Լավ վիպասանի էությունը հենց ինքն իրեն զարմացնելու մեջ է կայանում»։ 

Կունդերան պատմում էր, որ մեծանալով աթեիստների ընտանիքում, նա չի հավատում աստծուն, բայց հետաքրքրվում է կրոնով և աստվածաբանությամբ, ինչը իր խոսքերով կարելի է անվանել «անհավատի սերը կրոնի նկատմամբ»։ Չնայած իր հոռետեսությանը՝ Կունդերան վստահ է, որ արվեստը վեհ առաքելություն ունի, թեպետ ժամանակակից հասարակությունում արվեստի ազդեցության անկում է նկատվում։

Ջորդան Էլգրեբլիին տրված մեկ այլ հարցազրույցում Կունդերան նշել է, որ կարծում է, որ Սերվանտեսի և Դեկարտի ժամանակաշրջանից սկսած կրոնը, որը մինչ այդ Եվրոպայում որպես միավորող գործոն էր ծառայում, իր տեղը զիջում է մշակույթին և արդեն մշակութային արժեքներն են սկսում սահմանել Եվրոպայի հոգևոր ամբողջականությունը։ Սակայն նա նաև ավելացնում է, որ վստահորեն կարելի է ասել, որ մշակույթի գերիշխող դերը նույնպես մոտենում է ավարտին։ Կունդերան տխրությամբ հիշում է իր դասախոսական տարիները, երբ քննության ժամանակ ուսանողները չէին կարողանում անվանել անգամ մեկ ժամանակակից կոմպոզիտորի, նկարչի կամ փիլիսոփայի։ 

Նիցշեն խոսել է «էքսպերեմենտալ մտքի» մասին, Մուզիլը՝ «մտածող փոխաբերությունների», «վերլուծող վեպի» մասին, շարունակելով այս սահմանումների շարքը կարելի է ասել, որ Կունդերան իր գեղավերստական պրակտիկայով տեսականորեն մշակում և ստեղծում է հատուկ տիպի «վերլուծող վեպեր»։ Կունդերան համոզված է, որ մարդու մտքով անցնող ամեն բան կարող է տեղ գտնել վեպում։

© Նյութի հեղինակ՝ Սեդա Գրիգորյան