Մկրտիչ Սարգսյան «Գրիգոր Նարեկացի»

► Հարատևելու միջոցը միայն թրի սրության մեջ չէ, այլ մտքի սրության, ոչ միայն բազկի, այլ մտքի զորության, ոչ թե ջարդելու և ավերելու, այլ կառուցելու և արարելու մեջ։ Ես հավատում եմ հայ ժողովրդին, քանզի քրտինք թափելը նա գերադասում է արյուն թափելուց։ Պաշտպանվելը՝ հարձակվելուց։ Աշխատելը՝ կողոպտելուց։ Գոյատևելը բնական և բանական արդյունքն է այս ամենի, և հայ ժողովուրդը կհասնի հեռավոր գալիքին։ Ցանկությունս՝ ժողովրդիս անմահությունն է։ Նրա անմահությունը նաև իմ անմահությունն է։ Իսկ իմ գործի անմահությունը՝ նրա անմահությունը։ Ներիր, իմ ժողովուրդ, եթե մեծամտություն համարես անարժանիս ինքնագնահատականը։

► Ազգի մաքրությունը սկսվում է մարդ-անհատից։ Ազգը անհատների հավաքականություն է։ Եթե մաքուր են անհատները, ազգը հզոր է և նրա ճանապարհը՝ բարձրագնա։ Եթե ազգի ներսում հավաքական մտածողություն չկա և ազգը գերի է մութ և անառողջ բնազդներին, ապա նա ազգ կոչվելու առավելություն չի կարող ունենալ, քանզի վերածվում է խառնամբոխի, որը չարիք է դառնում ժողովուրդների և մարդկության համար։ Ազգի հոգևոր ու աշխարհիկ առաջնորդները պարտավոր են խառնամբոխից ձուլելու ազգն իսկական, ինչպես կրակով և տքնանքով ձուլում են ոսկին։ Ես կցանկանայի տեսնել ազգիս ձերբազատված անցավոր և անանց մեղքերից, տեսնել բութ ու մութ, օտար իշխողներից ազատված, ավարի ու ավերի մոլուցքից հեռու։ Փոքր է ազգս հայոց, բայց և մեծ է, քանզի նրա անհատներն են մեծ, երազանքը՝ շքեղ և բարությունն ՝ անսահման։ Նա միայն սրով չի բացում կենաց ճանապարհը, այլ մի ձեռքին գրիչն է, որ բռնել է սիրով, մյուսին՝ սուրը, որ կրում է ճարահատյալ։

► Վերադիրների, մակդիրների, փոխաբերությունների, հարասությունների, դիմառնությունների հորձանքը, ոճական այլայլումները, համանիշային ու հոմանիշային կուտակումները, տարափոխությունների և պեսպեսությունների հորձանապտույտները, ոճական զարդեղենի այնպիսի հանճարեղ զգեստ են «Մատյանին», որ սպասող ընթերցողի մեջ առաջացնեն այնպիսի մի հաճելի գլխապտույտ, ինչպես լինում է երիտասարդ գինին ըմպելուց հետո։

► Գրվում է «Մատյանը»: Եվ սպառվել է մոմը կանթեղի մեջ։ Եվ սպառվել է արևը՝ արևմուտքում։ Եվ հունական Պառնասը տեղափոխվել է Նարեկ, և լազուր երկնքում անընդհատ, անկանգ սավառնում են մուսաները, որ կանացի պատկեր ունեն՝ թռչնի թևերով պսակված։ Նրանք են, որ չեն թողնում Գրիգորը աչքերը գոցի, հանգստանա, կերակրի իր հյուծվող մարմինը, սրբի աչքերը վարագուրող հոգնության շղարշը, մի պահ շնչի խուցերի մեջ չբանտարկված դրսի մաքուր օղը։ Մուսաները սիրահարված են նրան։ Իսկ ում սիրում են մուսաները, նա դառնում է աստվածաշնորհ, դառնում է մեծ։

► Իրարամերժ, հոգի ծվատող ու թևավորող զգացմունքների հորձանուտում կանգնած է նա և մարդկանց սեր ու գութ, խիղճ ու ազնվություն է բաժանում, և յուրաքանչյուր անձ կարող է գտնել իր հոգու փրկությունը, մխիթարությունը, իր բաժին ազնվությունը, իր կատարելության տենչանքը։ «Ամեն ոք իր մատյանն ունի իմ «Մատյանում»։ Ամենքինն է իմ «Մատյանը»։ Նրանցը, ովքեր կորցրել են իրենց աստծուն։ Ովքեր մերժել են իրենց աստծուն։ Ովքեր կորցրել են իրենց հավատը։ Ովքեր մերժել են իրենց հավատը։ Ովքեր չեն հավատում ոչ հրեշտակին, ոչ սատանային, ում որ կյանքը նետել է շավղից դուրս։

► Կատարյալ լինել, նշանակում է ապրել նախ աշխարհի, նոր միայն իր համար։ Սիրիր մարդուն, քո նմանին, զի նա քո եղբայրն է։ Մի թողնի մենակ՝ հողմերի, փոթորկի ու մահվան դեմ հանդիման։ Աստված երկիրն արարեց այնպիսի անթերի ներդաշնակությամբ, որ մարդը գերադասի ընտրի արդար, անսխալ, անխարդախ գոյությունը։ Արարիր, ասաց, ծառեր տնկիր, խոպանը այգու վերածիր, ջուր տուր անապատին, աղբյուր շինիր ծարավի, կամուրջ կապիր ճամփորդի, երգեր ու տաղեր հեղինակիր սրտերը ջերմացնելու համար։ Երկրի գաղտնիքները վերծանիր, որ անսայթաք լինի կյանքդ։ Դրախտը հետմահու մի թողնի, այլ կառուցիր կյանքի համար։ Մի քանդիր, մի ավերի, մի ամայացնի։ Մի շամփուր խորովածի համար հարևանիդ եզը մի մորթիր։ Օջախ վառելու համար ամբողջ ծառը մի կտրիր: Տաշած քարի համար ուրիշի տունը մի քանդիր։ Հարևանիդ օջախն անկրակ մի թողնի՝ անթեղ տուր։ Ի վերջո, մի սպանիր, մեռցնելը անմարդկային արարք է՝ հակաբանական և հակաբնական։ Ընդհակառակը, հարատև դարձրու կյանքը, շատացրու օրոցքների թիվը: Մի շնանար։ Սիրով մաքրվիր, ոչ թե աղտոտվիր։ Մի խաբիր, որ քո գոյությանը հավատան, մի շողոքորթիր, որ անկեղծությունը չվիրավորվի։ Ամուր կառչիր հավատիդ, առանց նրա իմաստազրկվում է կյանքը։ Աստված ունեցիր, քանզի պարապ մնացած նրա տեղը կգրավի սատանան: Ապրիր այսպես և աստված կունենաս, և աստված կբնակվի քո մեջ:

► Անցան օրեր, տարիներ անցան։ Հյուսվեց «Մատյանը»։ Սուրբ գրքի կողքին հաստատապես հանգրվանեց «Նարեկը»։ Հայոց մեծերի կողքին հայտնվեց մեծագույնը։ Եվ որով¬հետև հողածին էր, շտապեց և մահը։ Սակայն մահը սխալվել էր։ Գրիգոր Նարեկացու մահն ու անմահությունը տեղի ունեցան միաժամանակ։ Ավարտվեց «Մատյանը», փակվեց վերջին էջն ու հավիտենապես փակվեցին նաև աչքերը։ Հետո անմահությանը գումարվեց նաև սրբությունը։ Սրբացավ։ Եվ նա դարձավ հայոց անմահության պանթեոնի հավերժական բնակիչը։ Անցնում է նա անմահության ճանապարհը՝ առանց երկնչելու ժամանակից, փոթորիկներից ու եղեռններից։ Եվ այսպես մի հազարամյակ։ Առջևում հազարամյակներ, հավերժություն... Բանաստեղծը թաղվեց Նարեկի վանքում, Սուրբ Աստվածածին և Սանդուխտ եկեղեցիների արևելյան կողմում։ Նրա գերեզմանը, որ դարեր ու դարեր ուխտատեղի էր և փոքրիկ մատուռը, որ կառուցված էր նրա շիրմին և միշտ զարդարված մոմերի հրավառությամբ, այլևս գոյություն չունի։ Հիմնահատակ կործանված է և հավասարեցված հողին, քանզի անհամատեղելի են սրբությունն ու թուրքը:

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ՝ դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: