Սմբատ Բունիաթյան «Հրաժեշտի նամակներ»

Սմբատ Բունիաթյան

 

ՀՐԱԺԵՇՏԻ ՆԱՄԱԿՆԵՐ

էսսե

 

Երբևէ ամենաանառիկ բանտերը պատեր չեն ունեցել, քանզի ազատության գերագույն սահմանափակումը մտքի գերության մեջ է։

Արի՛ ինձ հետ, և կտանեմ ես քեզ բանականության անհուսալի ճանապարհներով։ Ընտրիր իմ նժույգներից ցանկացածը։ Նրանք դժոխքի երկնքում շառաչուն կայծակի պես են, բոց են ու թրթիռ։ Նրանք վախ չեն ճանաչում բնավ, չգիտեն արգելք կամ խոչընդոտ։ Իմ նժույգները մահվան նետեր են, ցնծություն են ու ողբ, իսկ նրանց սմբակները կոխկռտել են արյուն և հառաչանք։

Այնինչ հեծյալը ազատության մարդն է, արևի գունդն իր ուսերին տանողն է, իսկ իմ նժույգները երբևէ չեն հանդուրժել թուլամորթին։

Այս ճանապարհին ոտք դնողը պետք է քաջ գիտենա, որ վերադարձ չի լինելու այլևս։ Ու եթե հիմա՛ է բանականության սահմաններ ջնջելու քո ժամը, եղի՛ր ինձ հետ, եղիր իմ կողքին, և մենք միասի՛ն կբարբառենք հեռացողի ճշմարտությունը։ Մեր բառերը զորություն կորզելու համար են։ Անշուշտ, մեզ անհրաժեշտ է քաջություն ու կորով, քանզի մեզանից յուրաքանչյուրը բանտարկյալ ունի իր ներսում։

Ունի ճգնախուց և կառափնարան։

Գերագույն նվաստացումը պատեր չունեցող բանտի ներսում է, իսկ պարտությունը գալիս է այնժամ, երբ ազատությունը մտքով է գերեվարվում։

Աշխարհի արարումից ի վեր մարդիկ որոնում են իմաստներ և փորձում են իմաստավորել գոյության ընթացքն ու սեփական կեցությունը։ Բայց իրականությունն, այնուամենայնիվ, մնում է չհասկացված, քանզի իրականության մեջ առկա են ճշմարտություններ, որոնք հակասում են տրամաբանությանը։

Եթե կա արարելու ձգտում, ապա ինչո՞վ և ինչպե՞ս է արդարացվում արարվածը կործանելու հակումը։

Իհարկե՛…

Իրարամերժ են զոհաբերության սերն ու ատելությունը։

Անհամատեղելի են բարեկեցիկ կյանքի ձգտումն ու սպանդը։

Հակընդդեմ բևեռներ են հավատն ու հավատուրացությունը։ Ուստի միանգամայն անհասկանալի է կրոնի և քաղաքականության համատեղ գոյակցությունը։

Աշխարհի արարումից ի վեր չարը չի հաղթվում բարիով, սակայն բարին ընդմիշտ հաղթանակած է իր կարծեցյալ պարտության մեջ։

Հակիմաստ այս ճշմարտության կենտրոնում մարդն է՝ Աստծո պատկերով արարվածը։  Այդ նա է հեկեկում հաշմանդամ փախուստների մեջ, սիրո, փոքրոգության կամ ափսոսանքի մեջ՝ իր ներսում կրելով զոհաբերվելու հպանցիկ պատրաստակամություն։ Սա եզակի զգացողություն է, թերևս՝ ի սպառ չգիտակցված… Բայց մարդիկ, այնուամենայնիվ,  զոհաբերության ծեսեր են կյանքի կոչում ամեն անգամ, երբ իրենց գոյության պաստառից կորզում են կենաց թելեր՝  հանուն երեխայի, կնոջ, կամ հանուն դուրս ընկած մեկի, որովհետև դա է պահանջում խիղճը։  Սակայն երբևէ բոլոր հաղթանակներն ու բոլոր պարտությունները  մե՛կ ելակետ ունեն։ Մարդը երբեք չի նվաճել ինքն իրենից ազատ լինելու ազատությունը։

Ուրեմն արի՛ ինձ հետ, և կտանեմ ես քեզ բանականության անհուսալի ճանապարհներով։ Ընտրիր իմ նժույգներից ցանկացածը։ Այս ճանապարհին ոտք դնողը չի վերադառնում այլևս, քանզի այս ճանապարհով գնացողը կառափնարան է տանում իր ներսում բնակվող բանտարկյալին՝ մի անգամ և մեկընդմիշտ մերժելով մտքի գերությամբ ապրելու գերությունը։

 

●●●

Անբուժելի հիվանդությամբ տառապողների առողջարանը գտնվում էր մայրաքաղաքի հեռավոր արվարձանում՝ առօրյա կյանքից հեռու և օտար աչքերից զերծ։ Բժշկական այս հաստատության բնույթն ու գործունեությունը բնորոշող այլ մի բառ չգտնվեց, և մենք վերոնշյալ կառույցը կոչեցինք «առողջարան»։ Իրականում, սակայն, այստեղ ոչ ոք չէր առողջանում և ոչ ոք չէր վերադառնում այստեղից։ Գիտության միտքն ու նվաճումները ծառայեցված էին հիվանդների վերջին օրերը հնարավորինս երկարացնելու, նրանց ցավն ու չարչարանքը կանխելու նպատակին։

Գթասրտության ինչպիսի՜ դրսևորում։

Անբուժելի հիվանդությամբ տառապող, մերձիմահ մարդիկ անօգնական են, անկանխատեսելի, անճանաչելի… Պատճառը, իհարկե, երկվությունն է։ Ունենալով ուշադրության կենտրոնում լինելու ձգտում, նրանք այնուամենայնիվ առանձնանում, մենանում են, կարեկցանք փայփայելով՝ վիրավորվում են կարեկցողի պարզ բառերից։ Ժամանակ առ ժամանակ նրանց այցելում է ըմբոստության ոգին, որն, իհարկե, խեղճության դրսևորում է։

Հոգեբանների ամբողջ մի խումբ ծառայություններ էր մատուցում և՛ բուժանձնակազմին, և՛ հիվանդ մարդկանց։

Առողջարանը մոտ երկու հեկտար հողատարածք էր զբաղեցնում, շրջափակված էր քարե բարձր պարիսպով։ Պատն ի վեր մագլցող բաղեղներն ու վարդերը առանձնահատուկ շուք էին հաղորդում՝ մեղմելով անջրպետի ծանր առկայությունը։

Հիվանդանոցի գլխավոր՝ քառահարկ շենքը հագեցած էր տեխնիկայի նվաճումներով։ Կից առկա էին հողին կպած բազմաթիվ շինություններ. գրադարան, լողավազան, հանգստի և ժամանցի սրահներ։ Ողջ հողատարածքը ծառ ու ծաղկունքի մեջ էր, խնամքով հարդարված զբոսայգիներում տեղ-տեղ շատրվաններ էին բխում, իսկ ծառուղիներում թևածում էր երգեցիկ թռչունների դայլայլը։ Գողտրիկ, զով անկյուններում թաքուցյալ սրճարաններ կային։ Այս ամենից զատ, հողատարածքի հեռավոր անկյունում պսպղում էր արհեստական լճակը։ Ջուրը համբուրող ուռենիների ներքո դրված էին հարմարավետ նստարաններ. մենության, առանձնության անկյուններ, որոնք ներդաշնակ էին լճի խաղաղությանը։ Օրհնյալ այդ խաղաղության մեջ կյանքի գեղեցկությունն էին լրացնում եղնիկներ, սիրամարգներ ու կարապներ, իսկ վիթխարի եղևնիների վրա սկյուռներ էին բնավորվել։ Բոլոր կենդանիները ձեռնասուն էին։ Նրանց կերակրելու հոգսը մասամբ դրված էր հիվանդների վրա։ Ծաղկանոցներն ու բանջարանոցները ևս մշակվում էին կենաց ուժը դեռ չկորցրած հիվանդների օգնությամբ։ Նրանք բոլորը ներգրավված էին ինչ-ինչ աշխատանքների մեջ։ Նրանք բոլորը ապրում էին փրկության թաքուն ակնկալիքով, բայց նրանց բոլորին հետամուտ էր ընկճախտը։ Յուրաքանչյուր ոք կարող էր օգնություն խնդրել առողջարանի ցանկացած անկյունից, քանզի ամենուրեք հեռախոսներ էին տեղադրված։ Տարածքի հսկողությունն իրականացվում էր էլեկտրական մարտկոց ունեցող մեքենաների օգնությամբ, և գթության քույրերը կանչին ի պատասխան արձագանքում էին համրած րոպեների ընթացքում։ Ըստ էության, սա ամբողջ մի քաղաք էր, մարդասիրության կատարյալ օազիս։ Թվում էր՝ կորուսյալ դրախտն է երկրի վրա, և հենց այստեղ պետք է լինեն հավիտենական կյանք փայփայող անուրջները։ Սակայն ամենանվիրական անուրջներն անգամ ի վերջո մնում են համամարդկային անկողնում։

Իր գործունեության քառասունութ երկար ու ձիգ տարիների ընթացքում առողջարանը սպասարկել էր տասնյակ հազարավոր մարդկանց։ Ձևավորվել էին ավանդույթներ, որոնք առավել կենդանի էին դարձնում հիվանդների առօրյան։ Խուսափելով թեման ձգձգելու ձանձրույթից, ես կխոսեմ առողջարանում առկա ամենահետաքրքիր ու թերևս տարօրինակ երևույթի մասին։ Ինչ խոսք, բժշկական ծառայությունները կյանքի լրացուցիչ օրեր էին շնորհում անբուժելի հիվանդներին, բայց առողջարանի կատարյալ անդորրը նրանց ընձեռում էր ապրած կյանքի մասին խորհելու, անցյալն արժևորելու և սեփական անձի հետ ներդաշնակության հասնելու եզակի հնարավորություն։ Նրանք կշռադատում, ծանր ու թեթև էին անում արժեքներ՝ ճշմարտության երեսակներ բացահայտելով։ Այդպես նրանք խոհեր էին պարզաջրում։ Ու նրանցից շատերը հրաժեշտի նամակներ էին թողնում բարձերի տակ։ Դրանք, հիմնականում, լինում էին անհասցե, քանզի փոխանցում էին գոյության դաշտում գտնված վերջին, բայց ամենաարժեքավոր սերմը։ Սկզբում այդ նամակները պարզապես կուտակվում էին առողջարանի արխիվում, բայց անցնող տարիների հետ դրանց թվաքանակն աճում էր։

Իսկ հետո՞։

Առողջարանի գլխավոր բժիշկը, պարոն Աբրահամ Շինդլերը, թեև կաղում էր մասնագիտական դաշտում, բայց փայլուն կազմակերպիչ էր ու ղեկավար։ Նա դրսևորեց իր տաղանդը ևս մեկ՝ հանճարեղ առաջարկով, իսկ քաղաքապետարանը թիկունք կանգնեց գաղափարին։ Այսպիսով, մայրաքաղաքի հանրային գրադարանը հարստացրեց իր ֆոնդը հրաժեշտի նամակներով, որոնք պատճենահանվեցին և քարտադարան մտան՝ ըստ անվանակարգի։ Ավելացավ ևս մեկ ընթերցարան, բարձր պատուհաններով, լուսավոր մի սրահ, որտեղ չկար այլ գրականություն։ Միմիայն նամակներն էին։

Քաղաքը ապշեց։ Սրբազան վշտեր մոտեցան մարդկանց դռներին՝ կարևորելով պարզ մի ճշմարտություն. մարդը երբեք չի նվաճել ինքն իրենից ազատ լինելու ազատությունը։

Թվում էր՝ մահն իր դրոշն է բարձրացրել կյանքի անդաստանում, թվում էր՝ կմերժվեն նամակները, կմոռացվեն ընդմիշտ։ Բայց ժամանակն այլ պտուղներ բերեց։ Առաջին ընթերցողները սկսեցին բերանացի փոխանցել նամակների բովանդակությունը՝ առաջացնելով զուտ մարդկային հետաքրքրություն։ Ապա եղան այցելուներ, ովքեր արժևորեցին թղթերում գրվածը, հասկացան, որ այլ մի հուն է բացվել հասարակության հորձանքում, և մարդիկ ունեն դրա պահանջմունքը։ Ընթերցասրահ էին գնում ամենատարբեր մասնագիտությունների տեր մարդիկ. բժիշկներ, արհեստավորներ, մտավորականներ, ուսանողներ… Չորս տարի անց պաշտոնական վիճակագրությունը տվյալներ հրապարակեց. մայրաքաղաքում նկատվել էր ծնելիության աճ և ինքնասպանությունների նվազում։

Այնինչ ընթերցարանի քարտադարանը կանոնավոր հաճախականությամբ համալրվում էր նորանոր նամակներով։        

 

ՄԱՍ 1-ԻՆ

Այս պատմությունը չափազանց ծավալուն է, ունի բազմաթիվ դեպքեր և հարուստ է իրարամերժ փաստերով։ Բայց ես կբավարարվեմ սոսկ հիշարժան որոշ իրադարձությունների նկարագրությամբ։

Էլեանորան չսիրված երեխա էր ընտանիքում։ Կյանքը հարվածում էր նրան հենց այնպես, առանց պատճառի։ Ինչպես և լինում է նման դեպքերում, աղջնակը սկսեց խուսափել մարդկանցից։ Նա մեծանում էր ինքն իր մեջ ամփոփված, մղձավանջային երազներով, ատում էր ապագան՝ վաղվա օրը դատարկության մեջ նշմարելով։ Այնինչ տարիքը բերում էր նորանոր բացահայտումներ։ Եկան օրեր, երբ օրիորդ Էլեանորան մարմնով սիրվելու և սիրո պահանջ ունեցավ։ Այս հայտնագործության մեջ, անշուշտ, առկա էր անորոշ երկյուղածություն, սեփական եսը քննելու պահանջ և, իհարկե, արտասովոր մղում, որն ուղղորդում էր դեպի հակառակ սեռը։ Սակայն ո՞ւմ հետ խոսել։ Հայրը գինու մեջ սպառել էր իր կյանքի տարիներն ու վախճանվել անփառունակ մահով։ Իսկ մայրը ինքնամփոփ ու խոժոռ էր մշտապես։ Հյուծախտի և վաղահաս ծերության ակնառու նշաններ կրող նրա մարմինը խորհրդավոր ոգի էր հիշեցնում, քանզի սիգարեթի քուլա-քուլա ծուխն անպակաս էր նրանից։ Ակնաբիբերում փոս ընկած աչքերը ճառագում էին վիշտ և անհուսություն։ Հիմա, երբ ծերությունն էր բախում դուռը, մայրը հասկացել էր, որ դաժան է վարվել իր աղջկա հետ։ Մեղքի գիտակցումը մաշում էր նրան օրըստօրե, բայց և ապաշխարության բառեր չէին գտնվում։ Էլեանորան խորշում էր տան մթնոլորտից ողջ էությամբ և երկար ու աննպատակ ժամեր էր մաշում քաղաքի փողոցներում թափառելով, չիմանալով, թե ում հետ կարող է կիսել սրբազան գաղտնիքները։

ՀՈՒՆՎԱՐ։

Ձյունառատ ու պաղ։

Արցունքի կաթիլը սառել, պսպղում էր այտի վրա։

- Բարև։

Անծանոթը ժպտում էր մեղմ, համարձակ։

Այս անակնկալը բոլորովին էլ Էլեանորայի սրոտվ չէր։ Փորձեց շրջանցել, անցնել անկոչ արարածի կողքով, բայց վերջինս բռնեց ձեռքը։

- Էլեանորա՛, ինձ չե՞ս հիշում։

Օրիորդը վերջապես բարձրացրեց գլուխը։ Անծանոթ դեմքի վրա ժպտուն, հարազատ աչքեր գտավ։

Հուշե՛ր… Նրանք այնքան անորոշ ու այնքան անողոք են, երբ այցելում են հանկարծ, անպատեհ։

- Դե, ի՞նչ,- ժպտաց երիտասարդը,- կասե՞ս, թե ով եմ։

- Մի քիչ հիշեցրու,- խնդրեց Էլեանորան։

- Լավ,- համաձայնեց զրուցակիցը,- սիրո՛վ։ Ուրեմն, դա եղել է այլ մի քաղաքում, որտեղ կար սովորական մի դպրոց և այդ դպրոցի իններորդ դասարանում մի տղա ու մի աղջիկ համբուրվում էին դասերից հետո։ Ի վերջո դասղեկը բացահայտեց նրանց ու…

Իր պաղ ափը դիմացինի շուրթերին հպելով՝ Էլեանորան չթողեց, որ նա շարունակի խոսքը։

- Արտյո՜մ…Դու ինձ ինչպե՞ս գտար։

- Իսկ դու ինչո՞ւ փախար առանց զգուշացնելու։ Գիտե՞ս, թե քեզ ինչքան եմ որոնել։

- Ծնողներս են մեղավոր,- թնկթնկաց օրիորդը։- Հայրս այլ աշխատանք գտավ այստեղ, հետո տեղափոխվեցինք ընտանիքով։ Դասղեկը ինչ-որ բան էր ասել մորս։ Մի քանի օր չէին թողնում, որ տնից դուրս գամ, թեկուզ՝ մի րոպեով։ Իսկ հետո եկանք ու բնակություն հաստատեցինք այս անիծյալ մայրաքաղաքում։

Լռություն։

Նրանք նայում էին միմյաց աչքերի մեջ հմայվածի պես, խորը կարոտով ու ամենաթանկն այլևս երբեք չկորցնելու երկյուղածությամբ։ Հետո հասկացան հանկարծ, որ աշխարհում գոյություն ունի շատ կարևոր մի բան, ինչը կարող է կանխել հետագա կյանքի սխալները։ Եվ այդ կարևոր բանն ի վերջո գտնվեց մեզ քաջածանոթ ընթերցասրահում։

 

ԱՆՈՒՆ ԵՎ ՀԱՄԲԱՎ ՉՈՒՆԵՑՈՂ ՄԱՐԴՈՒ ՆԱՄԱԿԸ

Կյանքը մերկանում է գերության առջև։

Կյանքը զառամում է՝ դառնալով անատամ, անշուք, աներազ։

Եվ չկա մեկը, ով սիրո ծաղիկներ կպոկի շիրմաքարիդ մամուռից։

Կանխավ մտածված քո շիրմաքարը ամբողջ մի կյանք ճնշում է սիրտդ։

Սիրտ իմ, ինչպե՞ս ես ապրելու հետո՛։

Իմ անմտածված հեռացումից ու քո որբ խոստովանությունից հետո։ Չէ՞ որ երկուսով ենք ապրել անկողնում կիսված և կիսատ մեր կյանքը։ Գուցե չգիտես, գուցե չես էլ կասկածել, որ երկրպագել եմ քեզ իմ օրերի աղոթարանում։ Գուցե մոլորվել ես հավատիդ մեջ։ Իսկ ես քնել եմ քո մատների օրորոցում՝ ինչպես կաթով հագեցած երեխա։

Սեր իմ և սիրտ իմ։

Առջևում ձյունառատ ձմեռ է։

ՀՈՒՆՎԱՐ։

Անպայման կհագնես բրդյա գուլպաներդ և կանադական մուշտակդ կհագնես։ Եվ վերջ տուր ճերմակ փողոցներում թափառելու սովորությանդ։

Մնաս բարով։ Ես կփնտրեմ քեզ ի՛մ աշխարհում, իսկ դու փորձիր չկորցնել ինձ։

 

ՄԱՍ 2-ՐԴ

Այնքա՜ն երկյուղած են նրանք, երբ հավաքվում են եկեղեցու գմբեթի ներքո։ Նրանց աչքերում բոցավառվում է հավատի լույսը, շարժումները դառնում են զգուշավոր, իսկ հառաչանքներից ներողամտություն է ծորում։

Ապա ովքե՞ր են նրանք հետո, երբ մարդն ու իր շահերն են դրվում նույն կշեռքի նժարներին, երբ արարքն է բացահայտում էությունը, իսկ բառերը դիմակ են բացում։

Պատարագն ավարտվեց։ Արարողությունից հետո, սովորաբար, շատերը հեռանում են, իսկ առավել ջերմեռանդները սպասում են քահանայի օրհնությանը՝ հետևելով խաչ համբուրելու թերևս անբացատրելի սովորույթին։ Բայց հիմա այլ էր պարագան։ Օրն

արտասովոր էր նախ և առաջ նրանով, որ պատարագիչ քահանայի դերում էր Ամբակում եպիսկոպոսը ։ Եվ հետո՝ չնայած արարողությունն ավարտվել էր, բայց եպիսկոպոսը չէր իջնում բեմից, այլ կանգնել էր գավազանը ձեռքին ու խորհրդավոր ժպտում էր։ Հետո նա բարձրացրեց աջը՝ լռություն պահանջելով, ինքն էլ լռեց մի կարճ ակնթարթ ու ասաց.

- Մենք հրաժեշտի նամակ ունենք, հետմահու գիր, որից ուսուցչական միտք է ճառագում։  Հարկ է, որ դուք լսեք այս ճշմարտությունները, հարկ է, որ դրանք բարձրաձայնվեն այստեղ, այս գմբեթի ներքո։ Պատրա՞ստ եք։

- Թող կամոքն Աստծո լինի,- բղավեց ինչ-որ մեկը։

 

ԿՈՒՍԱԿՐՈՆ ՔԱՀԱՆԱ, ՀԱՅՐ ՄԱՂԱՔԻԱՅԻ ՆԱՄԱԿԸ

Ես կարդում եմ իմ վերջին քարոզը։ Ա՛րդ, խոնարհության շապիկ հագեք և գոտեպնդվեք Ճշմարտությամբ։

Կրոնը չի միավորում մարդկանց։

Կրոնը պառակտո՛ւմ է։

Առաջին Մարդը մերժեց Աստծուն՝ արհամարհելով Դրախտ կոչվող աստվածային շնորհը։

Առաջին Մարդու ավագ Որդին սպանեց իր եղբորը։

Մենք խելագարների՛ սերունդ ենք։

Բայց չէ՞ որ խելագարությունը բանականության մեկ այլ դրսևորում է։ Անշո՛ւշտ՝ իր տեսակի մեջ եզակի բանականություն։ Ուստի մտածողության այս շերտը բացահայտեք ձեր մոլորյալ հոգիներում, որպեսզի ըմբռնեք Քրիստոսի զոհաբերության ողջ վեհությունը։

«Դուք կանչված եք ազատության համար և ազատ լինելու համար»։ Կամենում եմ, որ հասկանաք Պողոս առաքյալի այս խոսքերը։

Մեծագույն ազատություն է ճանաչում նա, ով իր մարմնի վրա կրում է Քրիստոսի չարչարանքները՝ իբրև քուրձ։ Սա բնավ չի նշանակում, թե մենք տանելու ենք խաչափայտն ի Գողգոթա և ցավ ենք բառաչելու։

Մարդը ազնվանում է ներքուստ։

Քանի դեռ չեք ճանաչել աստվածային սերը, դուք կմեռնեք ձեր ցավերի մեջ, հոգս ու մտատանջությունների մեջ, բանական արարածի եսը բզկտող կորուստների և հայրենիք չունենալու մեջ։ Այնինչ չկա մարդուն անդունդներից բարձրացնող մեկ այլ ոգեշնչում, և մարդ կազմավորող ուրիշ ոչինչ չկա՝ աստվածային սիրուց զատ։ Ուզո՞ւմ եք ժառանգել ձեր պապերի երկիրը, ուզո՞ւմ եք, որ ձեր հողը պտղաբեր լինի սերնդեսերունդ, ուզո՞ւմ եք անկախ լինել։ Ազատ կարող եք լինել միմիայն Տասը պատվիրանների մեջ։ Չկա այլ ճանապարհ։

Կրոնը պառակտում է, որովհետև կրոնական համոզմունքներով  համախմբված մարդկանց շրջանում  անխուսափելիորեն գլուխ է բարձրացնում ոմն մեկի ապաշնորհ իշխանությունը։

Այս ամենը ես հասկացել եմ իմ արտասվաթոր աղոթքներում։

Սերը օազիս է։ Այդ ջուրը, որն ի վերուստ տրված է ձրի, կապրեցնի հավիտյանս։

Այդ ջրից խմողը չի ծարավում երբեք։

Մնացեք խաղաղության մեջ, բարձրացրեք ընկածին, որդեգրեք որդեկորույս մայրերի սուգը, աղերսեք, որ ընչաքաղցը համտեսի ձեր հացի պատառից։

Եվ ինձ, խնդրում եմ, մտաբերեք ձեր աղոթքներում, երբ ձեզ վրա հանկարծ կծանրանա Արարչի առջև սիրտ պատռելու ակնթարթը։

---------------------

Եպիսկոպոսը լռեց։ Ձեռքերը դողում էին, իսկ դեմքը ճերմակ էր մահակիր գունատությամբ։ Ժողովրդի մեջ շշուկներ տարածվեցին.

- Բա հիմա մենք ի՞նչ անենք…

Այս հարցը հնչել էր ևս մեկ անգամ, երկու հազար տարի առաջ, Հիսուս Քրիստոսի մահից հիսուն օր հետո։

 

ՄԱՍ 3-ՐԴ

 Մառախլապատ մի օր ընթերցասրահ մտավ չորուկ մի պառավ։ Նա քայլում էր ազնվականի արժանապատվությամբ, գլուխը բարձր, իսկ կոպերը խոնարհված էին։ Գրադարանավարուհուն մոտենալով, նա իր խոսքը սկսեց միանգամից, առանց բարևի ու նախաբանի։

- Ձեզ մոտ պետք է լինի գեներալ Հանս Ֆիշերի նամակը։ Գտեք, խնդրեմ։

Ձայնը չոր էր նույնպես, մարմնին համահունչ։

Զինաիդա Մալցևան, որ ընթերցասրահի բացման առաջին իսկ օրից զբաղված էր հրաժեշտի նամակներ դուրս գրելով և ընդունելով, նման այցելու առաջին անգամ էր տեսնում։ Աչքի պոչով պառավին զննելով, նա նշեց անուն-ազգանունն ու ի միջի այլոց ասաց.

- Մի րոպե սպասեք։

Իսկապե՛ս։ Նամակը գտնվե՛ց քարտադարանում։

Առանց շնորհակալության և առանց որևէ խոսք ասելու, պառավը վերցրեց ծրարն ու դուրս եկավ։

- Ա՛յ քեզ բան,- քրթմնջաց Զինաիդան,- սա ի՞նչ կարող է նշանակել։

Ու քանի որ այրվում էր հետաքրքրությունից, վերցրեց նամակի կրկնօրինակն ու խորասուզվեց ընթերցանության մեջ։

 

ԳԵՆԵՐԱԼ ՀԱՆՍ ՖԻՇԵՐԻ ՆԱՄԱԿԸ

Աչքեր չունեմ։

Կույր եմ ի ծնե, սակայն հիմա, կյանքիս մայրամուտը դիմավորելու այս ակնթարթում գիտեմ, որ ինձ վիճակվածը դառնաղի երջանկություն է։ Քանզի չեմ տեսել վիրավոր կամ հաշմանդամ զինվորի տառապանքը։

Իմ կյանքը ձայների ջրվեժ է։

Հառաչանքը համ ունի և հոտ ունի։

Գիտե՞ք, արդյոք, թե ինչպես է զրնգում կարծր առարկային բախվող ջրի կաթիլը, թե ինչ խորհուրդներ կան պիրկ բողբոջների խորքում։

Թևածող թռչունները, դպրոց գնացող մայրն ու երեխան, հատակին քսվող ավելը, հաճույքը, լռությունը… Դրանք բոլորը ձայներ են, պատմություններ, անակնկալներ, սարսուռներ…

Ինքս չեմ սպանել, զենք չեմ բռնել երբեք, բայց ստորագրել եմ հրամաններ, որպեսզի սպանեն ուրիշները։ Բոլոր այդ հրամանները իմ խեղճության ուժն են։ Ամբողջ կյանքում ծաղրել են արատս։ Ես գիտեմ, թե ինչ գույն ունեն մեջքի ետևում ծպտյալ փսփսոցները, երբ կուրությունդ են մատնանշում։

Իմ բոլոր հրամանները խեղճ մարդու թոթովանքներ են, բայց զինվորներս իմ թոթովանքների գնդակներով են խոցել սրտեր։

Այլևս չեմ օգտվելու ձեռնափայտից։ Վաղը ինձ կուղղորդի մահը, որ փափագել եմ ժամանակ առ ժամանակ։ Բայց հիմա, երբ անխուսափելին է չոքել մահճակալիս առջև, ես իսկապես վախենում եմ։

Էլիզաբեթ…

Չգիտեմ որտեղ ես, բայց հավատում եմ, որ երբևէ կկարդաս գիրս։ Երբևէ կկարոտես ինձ, երբևէ կզղջաս արարքդ։ Այնժամ քեզ կկանչի իմ գիրը։ Ահա թե ինչ եմ մարգարեանում։

Լիովին ազատ եմ այն մտահոգությունից, թե պետությունն ինչպես է կազմակերպելու հարազատներ չունեցող մարդու թաղումը։ Սակայն ի սրտե ցավում եմ, երբ հայրենիքն է ջնջում կյանքի էջեր, կարծես լավագույն իր որդիները չեն եղել բնավ։

Վախենում եմ։

--------------------

Դրսում արտասովոր աղմուկ էր։ Ձայները չէին խաղաղվում, բայց ընթերցանության մեջ խորասուզված Զինաիդան դրանք չէր ընկալում։ Ուստի և՝ ուշադրություն չէր դարձնում։

- Խեղճ մարդ- շշնջաց գրադարանավարուհին։- Ո՛չ, իզուր եմ խղճում։ Որովհետև իսկապես ուժեղ մարդիկ են խոստովանում իրենց վախը։

Ականջ ծակող մի ձայն սկսեց բղավել.

- Ջո՜ւր բերեք, ջո՜ւր…

- Տեսնես ի՞նչ է կատարվում այնտեղ,- ի վերջո կենտրոնացավ Զինաիդան՝ ի վերջո հասկանալով, որ դրսում իրադարձություններ են ծավալվում։ Պատուհանին մոտենալով, նա տեսավ իրար գլխի հավաքված մարդկանց, որոնք ինչ-որ բան էին ասում, ինչ-որ բան էին բացատրում միմյանց։ Ապա ժամանեց շտապբուժօգնության մեքենան։

- Մի կողմ քաշվեք,- պահանջեց բուժքույրը,- թողեք, ախա՜ր… Որտե՞ղ է անցորդը։

Այս տիրական հրամանների ձայնին անսալով, բազմությունը նահանջեց։ Մայթեզրին պառկած էր Պառավը։ Նրա մարմինը չոր փայտ էր հիշեցնում, իսկ մատների արանքից ճերմակ թուղթն էր ցցվել։ Ծունկի գալով, բուժքույրը շոշափեց զարկերակն ու հառաչեց անհույս։

Այդպես իրականացավ գեներալ Հանս Ֆիշերի մարգարեությունը։  

 

●●●

Երբևէ ամենաանառիկ բանտերը պատեր չեն ունեցել, քանզի ազատության գերագույն սահմանափակումը մտքի գերության մեջ է։