Վերլուծելով Հովիկ Չարխչյանի «Մինչև աշխարհի ծայրը». Համլետ Մուրադյան
2023-06-15 5348
Բարի գիրք՝ պարուրված նուրբ փիլիսոփայությամբ:
Ինձ հատուկ ահա այսպիսի տերմիններով կարճ կնկարագրեմ Հովիկ Չարխչյանի «Մինչև աշխարհի ծայրը» աշխատությունը: Ինչպես ամեն անգամ գիրք ընթերցելուց հետո ինձ մոտ ցանկություն է առաջանում դրա թողած ազդեցության տակ գրել նրա մասին վերլուծություն (երկաթը տաք-տաք են ծեծում սկզբունքով), այնպես էլ այս մեկը ևս բացառություն չկազմեց: Եվ քանի որ ինչպես ստեղծագործության մեջ է նշվում՝ «իրականում այս կյանքի ողջ հմայքը նրա անկատարության մեջ է, և այն ոչինչ չարժե, եթե այնտեղ գաղտնիքներ չկան, եթե ամեն ինչ հասկանալի է ու տեսանելի», ես չեմ փորձի այն մանրակրկտորեն ուսումնասիրել, ծամծմել, վերլուծական անալիզի ենթարկել ու գաղտնազերծված մատուցել ձեզ, քանի որ այս ստեղծագործությունը պետք է վայելել այնպիսին, ինչպիսին որ նա պարզապես կա: Բավական է ըմբռնել նրա ընդհանուր ասելիքը, և դա բավարար է: Նրա մեջ ավելի խորանալը՝ մեզ, սովորական ընթերցողներիս գործը չէ:
Գիրքը մեկ անգամ ընթերցելուց ու հասկանալուց հետո վերընթերցեցի երկրորդ անգամ, և այս անգամ ավելի պարզ ըմբռնեցի գրքի կառուցվածը, շարադրանքի այն խորամանկ հմտությունները, որը կիրառել էր գրողը գիրքը գրելիս, ու իմ կարծիքով իրականում հենց գրքի առաջին գլխում էր թաքնված շատ հարցերի պատասխանները, միայն թե պետք էր ավելի խոհեմ կարդալ այն:
1. «Երբ ես գնացի գործակալություն՝ ուղեգիր գնելու, Ալանթարը այնպիսի տարօրինակ հայացքով ինձ նայեց, որի մեջ կանխավ գիտենալու և իմացածը խոհեմաբար քողարկելու գաղտնապահությունը կար: Եվ նա նույն հայացքով զննել էր բոլոր նրանց, ովքեր մեր երթուղու ուղևորներն էին:» Այսինքն, Ալանթարը մեկն էր բոլոր այն հետաքրքրասերներից, ովքեր երկար ուղևորությունից հետո բացահայտել էին, որ «աշխարհի ծայրը» չկա (այլ կա մեկ այլ՝ ավելի վեհ բան, որը կիմանաք վերլուծության վերջում), բայց քանի որ նա չէր ուզում իր մոտ եկած ուղևորներին անմիջապես բացահայտել գաղտնիքը, և մյուս կողմից, գիտակցում էր, որ իր ասածներին լուրջ չէին վերաբերվի, նրանց հնրավորություն տալով թույլատրում էր, որպեսզի ճանապարհորդները իրենք իրենց աչքերով տեսնեին ու հասկանային դա:
2. «Ամսագիրը երեք էջ էր նվիրել ճանապարհորդ երիտասարդների պատմությանը, որոնք ասում էին, թե հյուսիասյին լեռնաշղթայից այն կողմ իրենք գնացել ու հասել են մի վայր, որն այլ բան չես անվանի, քան աշխարհի ծայրը: Իբրև թե այնտեղ ամեն ինչ սպառվում ու կանգ է առնում, և չկա ոչինչ, որ կարողանա հատել այդ սահմանագիծը: Մի ահռելի դատարկություն անտեսանելի պատի նման հառնում է երկրից մինչև երկինք, գույները խամրում են, ստվերները խորանում, ժամանակը կանգ է առնում, տարածությունը փակվում է վարագույրի պես, իսկ ձայնը արձագանք չի տալիս: Համաձայնեք, որ թվարկածներիս կեսն էլ լիովին բավարար է, որ երակներում արյունը սառի, և բնական է, որ զբոսանքի մեկնած երիտասարդներն այլ բան չէր մնացել, քան գլխապատառ փախչել այդ խորհրդավոր վայրից»: Իրականում այս ամեն ինչը ոչ թե «աշխարհի ծայրի» ֆիզիկական նկարագրությունն էր, այլ ոչ այլ ինչ, քան հորինված սովորական մի խայծ, գեղեցիկ ներկայացված պատրանք, որպեսզի նման կերպ գրավեին հետաքրքրասեր ճամփորդներին ու «աշխարհի ծայր» գրավիչ անվան տակ ուղարկեին ճշմարտությունը բացահայտելուն:
Գիրքը՝ իմ սեղանին
3.«Ալանթարը գնացել և գտել էր աշխարհի ծայրի մասին պատմած երեք տղաներին, երկար հարցուփորձ էր արել խորհրդավոր վայրերից և նույնիսկ ավելին էր իմացել, քան գրված էր ամսագրում»: Դե իհարկե, տղաներն էլ նույն խանձը հրամցրել էին Ալանթարին, որպեսի նախ նա գնա ու համոզվի այն բանում, ինչը որ կա:
Գրքի մասին աղոտ պատկերացում ձևավորելով, առաջացնելով հետաքրքրություն ձեզ մոտ ու դրդելով, որ սեփական ձեռքերով բռնած ու այս գրքի էջերի վրայով արագ սահող ձեր աչքերով կարդաք այն, անդրադառնամ բուն ասելիքիս:
* * *
...Մեզ բոլորիս էլ տանջած կլինեն այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են՝ «տեսնես ինչի՞ համար ենք մենք բոլորս ապրում», «ո՞րն է այս կյանքի իմասը», «որտեղի՞ց է սկիզբ առել ամեն ինչ և ի վերջո ո՞րն է աշխարհի ծայրը»: Ահա հենց այս հարցերին էլ պատասխանում է հեղինակը:
Գրքում 24 ուղևորներ «Նիրվանա» տուրիստական գործակալությունից գնում են դեպի «աշխարհի ծայրը» ուղևորության տոմսեր...իսկ ինչի՞ համար կարիք կար հասնել հենց «աշխարհի ծայրը»: Իմ կարծիքով հենց նրա համար, քանի որ մարդկային պահանջմունք է իմանալ անիմանալին, պրպտել, քանդել անբացահայտելիի կապանքները, և հագուրդ տալ հետևյալ ցանկությանը՝ գիտենալ, թե վերջապես որտեղ է ավարտվում աշխարհը: Բացի այդ նաև նրա համար, քանզի եղանակը աշուն էր, երկինքն իր գույնը փոխում էր, ցերեկները կարճանում էին, մարդիկ դառնում էին փոքր-ինչ նյարդային և կարիք կար գնալ այնպիսի մի վայր, որը կլիներ նորություն, ու հնարավորություն կտար գլուխդ առնել և փախչել շրջապատից: Եվ այսպես հավաքվում են ուղևորները, նստում ավտոբուս և գնում են «աշխարհի ծայրը» տեսնելու՝ իհարկե, հետ վերադառնալու պայմանով: Ուղևորների մեջ կան տարբեր մասնագիտության, տարիքի ու սեռի մարդիկ, և ամբողջ ուղևորության ընթացքում որևէ մեկի մտքով չի անցնում, թե ինչի՞ համար են ուզում հասնել այդտեղ նրանք: Իսկապես, արդյոք դա ճի՞շտ է: «Երբևէ հարցրե՞լ եք ինքներդ ձեզ` ի՞նչ է աշխարհի ծայրը: Եթե վախճանն է, այդ դեպքում` ինչի՞ վախճանը` գոյությա՞ն, թե՞ սպասումների: Ունայնությա՞ն վերջն է, թե՞ իմաստի: Պատասխա՞նն է, թե՞ ընդամենը հարցը...» ասվում է գրքի այն մասում, երբ ուղևորությունը հասել էր իր կեսին և ձնաբքի պատճառով ժամանակավորապես մխրճվել էր ձյան կույտի մեջ (հետո գիրքը կարդալուց կհասկանաք, որ այդ ձնաբուքն էլ հո պատահակա՞ն չէր...), և այնուհետև հաջորդում պատասխանը՝ «գուցե դա մի բան է (աշխարհի ծայրը), որը չի հանդուրժում մերձեցում ու պիտի մնա անմատչելի», ու անմիջապես դրանից հետո մանրամասն բացատրում՝ «որքան էլ մեզ համար նախընտրելի է հավատալ հակառակին, իրականում այս կյանքի ողջ հմայքը նրա անկատարության մեջ է: Անընդհատ ապրել մի ինչ-որ անհայտ բանի կողքին՝ արդյոք հենց դա չէ՞ այն վարձքը, հանուն որի մարդը պատրաստ է կրել ապրելու ծանրությունը: Գնալ աշխարհի ծայրը, տեսնել վերջնակետը նույնն է, թե զրկվել ևս մի կապից, որ մեզ միակցում է մեր ներքին մղումների հետ: Ախր ինչպե՞ս չեք ուզում ընդունել, որ կյանքը ոչինչ չարժե, եթե այնտեղ գաղտնիքներ չկան, եթե ամեն ինչ հասկանալի է ու տեսանելի, եթե նորը չի զարմացնում, բացառիկը չի հիացնում: Խաչբառի պես մի բան է. լրացրեցիր դատարկ վանդակները՝ կարող ես արդեն մի կողմ նետել, որովհետև այն դադարում է քեզ համար հետաքրքիր լինել»: Չնայած գրքի մեկ այլ հերոս համոզիչ հակափաստարկ է բերում այս ամենին այն բանի, որ՝ «մարդու համար նորը տեսնել-իմանալը մեծ գայթակղություն է և չարժե թերագնահատել այդ հակումը, քանի որ մեծագույն շնորհ է հաղորդակից լինել այնպիսի գաղտնիքին, ինչպիսին աշխարհի ծայր կոչվածն է», իսկույնևեթ հաջորդում է հակափաստարկը, թե՝ «եղելությունն այն է, որ ինչքան կարևոր է շարժումը, նույնքան էական է հստակեցնել, թե ինչ ուղղությամբ և մինչև ուր է պետք գնալ»: Ու այս ամենին հաջորդեց գեղեցիկ համեմատումը սիրո հետ. «չէ՞ որ այդպիսին է նաև սերը: Միշտ պիտի մնա մի մութ անկյուն, չքողազերծված մի շերտ, մի առեղծված, որ հրապույրը չցնդի, որ բորբոքվի կիրքը, որ չխամրի գույնը, որ սիրտը տրոփի անճանաչելիի հանդեպ մեր ունեցած սրբազան երկյուղներից: Ուրեմն էլ ի՞նչ կարիք կա իմանալու աշխարհի ծայրի մասին գաղտնիքը: Եկեք վերհիշենք, թե այդ սիրո հետ ինչպես վարվեցին մարդիկ, ովքեր մեզ նման ցանկանում էին ավելի հեռուն գնալ: Նրանք հանդգնեցին աչք նետել ավելի խորն ու այնտեղ տեսան ուղեղում արտաղրվող ֆենիլէթիլամին, ինչ-որ սինթեզվող հորմոններ, դոպամին ու նորեպինեֆրին, որոնք ներսում խճողվում, հարաբերվում, հակազդում են մեկը մյուսի վրա, որպեսզի հետո այդ ամբողջ միացությունների արտաթորանքը՝ համաձայն բանաձևերի, նույնպես կոչվի սեր, քանի որ դա էր նրանց որոնածը: Դե հիմա ասեք, որի՞ն նախապատվությունը կտաք՝ կչափեք սերոտոնինի քանակը ձեր արյան բաղադրության մեջ ու կպարզեք, թե որքանով եք վարակված քիմիական սիրո՞վ, թե՞ կշարունակեք ճաշակել աստվածային այն պարգևը, որը կարիք չունի տարրալուծման…»:
Եվ նույնն էլ այստեղ է. գիրքը ընթերցելուց հետո հասկանում ես, որ բնավ կարիք չկա որոնելու կյանքի իմաստը, քանի որ ինքնին կյանքը հենց հանդիսանում է իմաստ: Անհրաժեշտություն չկա որոնելու աշխարհի սկիզբն ու վերջը, հետաքրքրություն ցուցաբերել այն հարցերին, որտեղ բնությունը մեզ պարուրել է շղարշով և թույլ չի տալիս սահմանագծից այն կողմ մոտենալ: Պարզապես մեզ բոլորիս հարկավոր է վայելել ամեն օրը, ժամը, սիրե՛լ մեր հարազատներին և լինել երջանիկ մեր օրերի այն քանակի մեջ, ինչքան որ հատկացված է մեզ ի վերուստ: Չէ՞ որ եթե իմանանք ամեն ինչ, աշխարհը կդառնա վերջավոր, իսկ սահմանափակ աշխարհը մեր աշխարհը չէ...
Գիրքը գրված է յուրատեսակ ձեռագրով, իմ համար անգամ գույն ունի, և առաջին էջերը ընթերցելիս ականջիդ սկսում են լսվել երաժշտության հաճելի ելևէջներ, որոնք քեզ վերցնելով և սահեցնելով էջերի միջով՝ կամաց-կամաց քեզ սկսում են բացահայտել, ավելի շուտ՝ անբացահայտելի թողնել աշխարհի գաղտնիքները, որը, հավատացեք, ընդհանրապես հարկավոր էլ չէ իմանալ: Չէ՞ որ ամեն ինչ իր պարզության մեջ է գեղեցիկ:
Հեղինակ՝ © Համլետ Մուրադյան Նյութը այլ տեղեր օգտագործելուց առաջ կապվել հեղինակի հետ:
Դիտեք ավելին Վերլուծություններ բաժնում
մեկնաբանություններ