Ֆիլիպ Ռոթ «Ամերիկյան պաստորալ»

1998-10-12

Ամերիկացի վիպասան Ֆիլիպ Ռոթը առաջին անգամ հայտնություն է ձեռք բերել 1959 թ․-ին՝ հրատարակելով իր «Ցտեսություն, Կոլումբոս» վեպը, որն արժանացել է Գեղարվեստական Գրականության Ագային մրցանակի[1]։ Ռոթի համբավն էլ ավելի լայն տարածում է գտնում մեկ տասնամյակ անց՝ 1969 թ․-ին իր հակասական «Պորտնոյի բողոքը» վեպով: «Ամերիկյան պաստորալը» լույս է տեսել 1997 թ․-ին, որը պատմվում է Նաթան Ցուկերմանի կողմից՝ մի կերպար, ով տեղ է գտել Ռոթի նախորդ վեպերում և վերոնշյալ վեպից հետո լույս տեսած գործերում ևս։ Վեպն արժանացել է Պուլիցերյան մրցանակի մեկ տարի անց։

Գրքի գերիշխող թեման քաղաքական անկարգություններն են, քանի որ իրադարձությունները հիմնականում տեղի են ունենում 1960-70-ական թվականներին, որի ընթացքում Ամերիկան ներքին քաոսի մեջ էր։ Վիետնամի հետ պատերազմը, ռասայական լարվածությունը հաճախ դրսևորվում էր երկրում բռնության հաճախակի ալիքներով: Այս ազգային խառնաշփոթին զուգահեռ ականատես ենք լինում գլխավոր կերպարի անձնական փորձություններին, երբ նա փորձում է իմաստավորել հիասթափությունը, միայնությունը և հուսահատությունը:

Վեպի կենտրոնական կերպարը ամերիկացի Սեյմուր Լևովն է, ով ստացել է Շվեդ մականունը՝ շիկահեր և կապուտաչյա լինելու պատճառով: Շվեդի հայրը հրեա-ամերիկացի գործարար է, ով ղեկավարում է ձեռնոցներ արտադրող հաջողակ ընկերություն Նյուարքում[2]: Սեյմուրն ավագ դպրոցի գեղեցիկ մարզիկ է, ինչպես նաև ծովային հետևակի վետերան: Նրա մասին լավ կարծիք ունի Նաթան Ցուկերմանն, ով Սեյմուրի եղբոր դասընկերն է ու վեպը պատմողը։ Մեծանալով, Սեյմուրը ստանձնում է հոր գործարանը, ամուսնանում, ունենում դուստր և իր պատկերացրած կատարյալ կյանքը տնօրինում: Շրջապատող աշխարհի փոփոխությունները, սակայն, սկսում են քայքայել Շվեդի կառուցած երջանիկ կյանքը:

1960-ականների վերջերին Ամերիկայում ռասայական լարվածությունն աճում է, և Վիետնամի հետ սրացող պատերազմը համատարած անկարգություններ է ծնում. Նյուարքը սկսում է անկում ապրել: Սեյմուրի դուստրը՝ Մերեդիթը, ինչպես իրեն շրջապատող աշխարհը, նույնպես ճգնաժամի մեջ է իր կակազելու և պատերազմին դեմ լինելու պատճառով։ Մոտեցումն իր կյանքին անհանգստացնող գործոնների նկատմամբ գնալով այնքան արմատական է դառնում, որ 1968թ․-ին նա ռումբ է տեղադրում տեղի փոստային բաժանմունքում, որի պայթյունից սպանվում է մի անմեղ անցորդ: Այս պատահարից հետո Մերեդիթը տարիներ շարունակ թաքնվում է, մինչև 5 տարի անց Շվեդը գտնում է դստերն աղքատության մեջ: Հոր հետ հանդիպման ժամանակ Մերեդիթը խոստովանում է, որ փոստային բաժանմունքում տեղի ունեցած պատահարը միակը չէր, որի համար ինքը պատասխանատու էր և որ իր այլ արարմունքներ հանգեցրել են երեք ուրիշ մարդկանց մահվան: Շվեդը համոզված էր, որ ինչ-որ քաղաքական խումբ շահարկում է իր դստերը: Նա կարծում էր, որ ներգրավված է նաև Ռիտա Քոհենը, մի կերպար, որն առեղծվածային է, և որը գրքի համատեքստում երբեմն թվում է պատմողի երևակայության արդյունք:

Սեյմուրի կյանքում առաջանում են այլ բարդություններ ևս. մի ընթրիքի ժամանակ նա պարզում է, որ կինը սիրավեպ ունի ճարտարապետ Ուիլյամ Օրքաթի հետ։ Սեյմուրը գիտակցում է, որ կինը պատրաստվում է լքել իրեն, սակայն ինքը նույնպես մի հպանցիկ սիրավեպի մեջ էր դստեր լոգոպեդի հետ։ Նա չափազանց խճճված ու շփոթված էր, խորհելով, որ չնայած մարդիկ իրենց հպարտ ու անկաշկանդ են դրսևորում, անհնար է որևէ մեկի մասին լիապես ճիշտն իմանալ։ Հովվական կյանքը, որը նա կարծում էր, որ վարում է, վտանգված էր հասարակության մեջ տեղի ունեցող փոփոխությունների պատճառով: Սեյմուրն ընթրիքի ժամանակ գիտակցում է, որ մարդը երբեք չի կարող լիովին հասկանալ, թե ինչ կա ուրիշի սրտում:

Թեմաները, որոնք Ռոթը ներկայացնում է վեպում, հնարավոր է արմատական ոչ մի նոր բան չեն ավելացնում իր ստեղծագործական գունապնակում, սակայն The New York Times Review of Books-ի պնդմամբ, վեպն արծարծում է հետևյալ առանցքային գաղափարները․ «Անշուշտ, հայրերի և երեխաների միջև տագնապալի հարաբերությունները և աշխարհից ունեցած ակնկալիքների և դրա մռայլ իրականության միջև անհամապատասխանությունը Ռոթի հերոսների համար հավերժական խնդիրներ են, սակայն այս վեպում դրանք զուտ անձնական դիլեմաներից վերածվում են ավելի լայն սոցիալականի: Մեզ ստիպում են խորհել Սեյմուրի հոր նման տղամարդկանց կողմից փայփայված ներգաղթյալների երազանքի կործանման, 60-ականների սերունդների պայքարի սրման, արմատազրկության և անոմիայի միջև կապերի մասին»:


[1] National Book Award, ամենամյա գրական մրցանակաբաշխություն ԱՄՆ-ում։

[2] Քաղաք Ամերիկայի Նյու Ջերսի նահանգում։

© Նյութը պատրաստեց՝ Հենրիետա Ավագյանը

մեկնաբանություններ