Փիթեր Բալաքյան «Օզոնի հանդես»

Փիթեր Բալաքյանն ամերիկահայ բանաստեղծ է (ծնվել է 1951թ. հունվարի 13-ին), հայազգի հայտնի գործիչներ Էնն Բալաքյանի[1] զարմիկն ու Գրիգորիս Պալաքյանի[2] ծոռը: Բալաքյանը, բացի պուլիցերյան դափնեկիր «Օզոնի հանդես» ժողովածուից, հրատարակել է ևս վեց բանաստեղծական ժողովածուներ, ինչպես նաև արձակի ժանրում հեղինակել է Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ գրված «Այրվող Տիգրիս» փաստավավերագրական աշխատանքը, որը հրապարակվել է «Նյու Յորք Թայմս» թերթում և «Հրատարակիչներ» շաբաթաթերթում ու համարվել է բեսթսելլեր:

Պուլիցերյան խորհուրդը «Օզոնի հանդեսը» բնութագրել է որպես «բանաստեղծությունների ժողովածու, որը վկայում է հին կորուստների և ողբերգությունների մասին, որոնք ենթադրում են վտանգի ու անորոշության համաշխարհային դարաշրջան»: Այս նկարագրությունն ակնարկում է Բալաքյանի առանձնահատուկ պատասխանատվությունն իր նախնիների առջև. քանի որ ցեղասպանությունը միշտ ենթադրում է հարձակում ժողովրդի մշակութային գործիչների վրա, այն մարդկանց, որոնք ստեղծում են կարևոր նշանակության արժեքներ: Իսկ Հայոց ցեղասպանությունը սկսվել է հենց մշակույթը ներկայացնող ինքնությունների դեմ ծրագրված մասսայական կոտորածով, հետևաբար, այն ժամանակվա իրականությանը հարություն տալու պատասխանատվությունն ընկել է այդ ցավոտ իրադարձություններից երկու սերունդ հետո լույս աշխարհ եկած գրողների վրա:

 «Օզոնի հանդեսը» սկսվում է Հալեպից մինչև Դեր Զոր երկար ճանապարհի նկարագրությամբ. Բալաքյանը CBS հեռուստաընկերության անձնակազմի հետ Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ նկարահանումներ է անում, որը հատուկ նպատակ ունի ցույց տալու Դեր Զորում հայկական կմախքների մնացորդների պեղումները, որտեղ մահացել են նրա կես միլիոն նախնինները:

Բանաստեղծական ժողովածուում Բալաքյանը նաև նշում է էքզիստենցիալ ճգնաժամի մասին, որին բախվում է ողջ մարդկությունն օզոնի շերտի նոսրացման, կլիմայի փոփոխության պայմաններում ու այս շղթայի միջոցով փորձում է դրդել որևէ բան անել:

Բալաքյանի պոեզիան մանրամասնում է, թե ինչ է կատարվում անհատի հետ մշակույթի և ազգի համատեքստում տեղի ունեցած իրադարձությունների բերումով: Նրա համար պոեզիան պետք է կարողանա (ինչպես պնդում է 2015թ. հրատարակված իր «Vise and Shadow» էսսեների ժողովածուում), «բռնությունը կլանել» և արձանագրել «տրավմատիկ հիշողության դրսևորումները»: Բալաքյանի բանաստեղծություններն արտացոլում են կոլեկտիվ բռնությանը դիմակայող անձի և մարդկանց ցավը:

Այնուամենայնիվ, ժամանակակից աշխարհում ամեն օր չէ, որ հանդիպում ենք «Օզոնի հանդեսի» նման բանաստեղծական ժողովածուի: Բալաքյանը ավելին է անում, քան պարզապես պատմության պահպանումը. իր պոեզիայի միջոցով նա ուսումնասիրում է վայրերը, ձայներն ու զգացմունքները, որոնք պահերը նշանակալի են դարձնում: Բալաքյան կարդալը փորձ է` ճանաչելու մեր կյանքի այդ կարևորագույն պահերը, խաղը՝ իրականի և թվացյալի միջև:

Բալաքյանի պոեզիան հեղափոխական ճշմարտության մասին է: Նա կարծում է, որ մարդկային կարեկցանքը ավելի ուժեղ է, քան ատելությունը: Ցեղասպանության մեծ պատմության մեջ իր սեփական փոքր տեղը հիշելու գործընթացում Բալաքյանը ընթերցողներին ցույց է տալիս հիշողության կարևորությունը, երբ չես կարող անզգա դառնալ, եթե ցավ ես զգում, և որ երբեք ուշ չէ մարդկային արժանապատվությունն հարգելու համար: