Սթիվեն Միլհաուզերն ամերիկացի վիպասան և կարճ պատմվածքների հեղինակ է, ում վեպը՝ «Մարտին Դրսսլեր․ Ամերիկացի երազողի պատմությունը» 1997 թ․-ին գրողին արժանացրել է Պուլիցերյան մրցանակի, ինչի շնորհիվ իր բազմաթիվ ավելի վաղ գրվածքներ սկսել են վերատպվել՝ բարձրացնելով Միլհաուզերի վարկանիշը։

Միլհաուզերի գործերն ընդգրկում են հատուկ ամերիկյան հնչերանգով երևակայան թեմաներ, որոնք երբեմն նմանվում են Ալան Պոյի կամ Բորխեսի ոճին։ Իր այս վեպի միջոցով, որն, ըստ գրաքննադատների հիանալի գործ է (ի դեպ, կոմերցիոն առումով ևս հաջողված), ներկայացվում է վերնագրի հերոսի ամերիկյան երազանքի վերելքն ու անկումը: Վեպի գործողությունները տեղի են ունենում Նյու Յորքում` 19-րդ դարի վերջում։

Մարտին Դրեսլերը ներգաղթյալ խանութպանի որդի է, որը փոքր տարիքից երազում է ավելի մեծ բարձունքների մասին, քան հոր հետքերով գնալն է։ Այդ պատճառով տասնչորս տարեկանից աշխատանքի է անցնում հյուրանոցներից մեկում՝ որպես դռնապան։ Ի վերջո, տեսնելով տղայի մեծ պոտենցիալը, որոշ ժամանակ անց հյուրանոցի ղեկավարությունը նրան կառավարման ոլորտում աշխատելու առաջարկ է անում։ Դրան զուգահեռ բարեխղճորեն նաև առաջ է տանում հոր բիզնեսը։ Տարիներ անց Մարտինն արդեն ղեկավարում է իր ռեստորանն ու ռեստորանային ցանց հիմնելու ճանապարհի վրա է։ Սակայն, նյութական հաջողություններից զատ, Մարտինին պակասում էին անձնական երջանկությունն ու ներդաշնակությունը, ինչը նրան ամուսնության մասին մտքերի է բերում։ Նա ամուսնանում է Քերոլայն Վերնոնի՝ մի առեղծվածային ու հաճելի երիտասարդ կնոջ հետ, ում քույրը Մարտինի ռեստորաններից մեկի գանձապահն էր։ Քերոլայնը, սակայն, Մարտինի կյանքում այնքան էլ առանցքային դեր չի ունենում։

Մարտինն իր ռեստորանային ցանցը վաճառում է՝ միտում ունենալով ընդլայնել իր գործունեությունը որպես գործարար և հիմնել նմանը չունեցող հյուրանոց և թվում է ամեն բան կատարյալ է ընթանում, բայց Քերոլայնի հետ հարաբերությունները նույն հանգիստ վիճակում չեն, ինչպիսին ամուսնության սկզբում։ Հիմա Մարտինը հոգեպես ավելի հանգիստ ու վստահ է զգում Էմիլինի՝ Քերոլայնի քրոջ հետ, չնայած նրանց միջև սիրային կապ չկա։ Նա Էմիլինին աշխատանքի մեջ առաջ է տանում, վստահում ֆինանսները և մտահոգվում, որ սխալ քրոջ հետ է ամուսնացել։ Այս ամենը հանգեցնում են նրան, որ մի երեկո Քերոլայնը խանդով և զայրույթով լցված գնում է Էմիլինի բնակարան և ատրճանակով կրակում քրոջ վրա։ Բարեբախտաբար վրիպում է ու քույրը, հասկանալով Քերոլայնի բարդ ու հիվանդ հոգեվիճակը, անտեսում է իր աշխատանքն ու տրվում քրոջ ապաքինման գործընթացքին։ Այս իրադարձությունն ամենևին լավ չի անդրադառնում Մարտինի վրա․ ամուսնությունը փլուզվում է, վստահելի ու հավատարիմ Էմիլինը բացակայում է իր կյանքից, և նա աստիճանաբար կորցնում է իրականության հանդեպ տիրապետությունը:

Վեպը պատմական, գեղարվեստական ստեղծագործությունից վերածվում է ավելի ֆանտաստիկ գործի, երբ Մարտինը ծրագրում է իր մեծագույն բիզնես պլանը, որը տրամաբանության կամ նույնիսկ ողջախոհության սահմանաններ չի ճանաչում: Իր ապշեցուցիչ, բայց անիրատեսական գաղափարը՝ Grand Cosmo-ի կառուցումը, ինչը պետք է լիներ հսկայական հաստատություն՝ մարդուն անհրաժեշտ բոլոր ժամանակակից հարմարություններով՝ սկսած ռեստորաններից և խանութներից մինչև այգիներ և թատրոններ, նրան ֆինանսական կործանման է հանգեցնում։

Այնուամենայնիվ, Մարտին Դրեսլերը չի ընդունում իր պարտությունը։ Նյու Յորքի զբոսայգում զբոսնելիս զգում է, որ իր հավատը ամերիկյան երազանքի հանդեպ դեռ կա ու այն իրական է։ Չնայած ընդունում է որ իր փառասիրությունը հանգեցրել է ձախողումների՝ թե՛ մասնագիտական, թե՛ անձնական առումով, ի վերջո հաշտվում է այն ճակատագրի հետ, որն ինքն է ստեղծել՝ զոհ գնալով կապիտալիստական հասարակության ստեղծած չափանիշներին։

© Նյութը պատրաստեց՝ Հենրիետա Ավագյանը