Ստեֆան Ցվայգ-Ֆրեդերիկա Մարիա Ցվայգ

Ստեֆան Ցվայգ-Ֆրիդերիկա Մարիա Ցվայգ

1942թ., փետրվարի 22: Նյու-Յորք: Բարձրահարկ շենքի բնակարաններից մեկում Ֆրեդերիկան առավոտյան վաղ սենյակով դանդաղ այս ու այն կողմ էր քայլում: Գրասեղանին դրված էր վաղուց սառած սուրճը, գրքեր, տարբեր իրեր ու սպիտակ թուղթ՝ վրան գրված. «Թանկագին Ստեֆան»: Գրել չէր կարողանում: Մտքերը մի տեսակ չէին հավաքվում: Իսկ ինչի՞ց սկսել: Մեղադրել ու վիրավորել այն բանի համար, որ իրեն լքել է, միանշանակ պետք չէ: Հիմա, երբ ամեն ինչ անցյալում է, և գուցե նոր կյանք սկսելու հնարավորություն կա, պետք է առավելագույն ներողամտություն ցուցաբերել: Իսկ եթե սկսի պատերազմական վերջին իրադարձությունների՞ց: Չէ, պետք է միանգամից բուն խնդրին անդրադառնալ և նրան առաջարկել վերադառնալ իր մոտ՝ միասին դիմավորելու ծերությունը: Չէ՞ որ այն այնքան էլ սարսափելի չէ, որքան Ստեֆանն էր կարծում: Ֆրեդերիկան երկար մտածեց, հետո ընկավ հիշողությունների գիրկը: Տարիները վայրկյանի պես էին անցել: Ինչպե՞ս ամեն ինչ սկսվեց և ինչպե՞ս հասցրեց ավարտվել: Ինքը՝ Ֆրեդերիկա Մարիան, ընդամենը 22 տարեկան էր, կայսերական պաշտոնյա ֆոն Վինտերնիցի կինը, երկու դստրերի օրինավոր մայր, լուրջ կին: Այդ ի՞նչ կար Վիեննայի փոքրիկ սրճարաններից մեկում անկյունի սեղանի մոտ նստած անծանոթի ժպիտի մեջ, որ այդպես փոխեց ներկան, հետո նաև՝ ապագան: 1912թվականին էր: Ընկերուհու հետ նստած էր «Ռիդհոֆ» գրական սրճարանում: Ընկերուհին Ֆրեդերիկային պարզեց բանաստեղծությունների գիրքը, որի թարգմանիչն էր Ավստրիացի գրող Ստեֆան Ցվայգը: - Ահա և մեր թարգմանիչը,- հանկարծ ցույց տալով անկյունում նստած մարդուն՝ բացականչեց ընկերուհին: Ֆրեդերիկան ճանաչեց տղամարդուն, ով նախորդ օրը ևս իր կողմ էր նայել ժպիտով, և ամոթխած հայացքը փախցրեց: Հայացքների այս լուռ փոխանակումից երկու օր անց Ստեֆան Ցվայգը նամակ ստացավ ՖՄՖՎ (Ֆրեդերիկա Մարիա վոն Վինթերնից) ստորագրությամբ: «Թանկագին պարոն Ցվայգ: Անհրաժե՞շտ է արդյոք բացատրել, թե ինչու եմ ես այսպիսի հեշտությամբ որոշել անել մի բան, ինչը մարդիկ անպարկեշտություն են համարում...Նախորդ օրը սրճարանում մենք իրարից ոչ շատ հեռու էինք նստած: Իմ առջև՝ սեղանի վրա, դրված էր Վերհարնի բանաստեղծությունների գիրքը՝ Ձեր թարգմանությամբ: Մինչ այդ ես կարդացել էի Ձեր նովելներից մի քանիսն ու սոնետներից մեկը: Դրանց հնչյունները մինչև հիմա հետևում են ինձ... Ես չեմ խնդրում Ձեզ պատասխանել, բայց, ամեն դեպքում, եթե ցանկություն առաջանա, գրեք ցպահանջ...»: Այս նամակը հետագայում իր արձագանքը գտավ Ցվայգի «Անծանոթուհու նամակը» նովելում: Ֆրեդերիկան ամուսնացած էր և Ցվայգի հետ սիրավեպ սկսելու ոչ մի մտադրություն չուներ: Պարզապես նրա ամուսնական կյանքն այնքան անգույն ու միապաղաղ էր, որ ցանկանում էր թեկուզ միայն նամակագրության շնորհիվ ավելի մոտիկից ծանոթանալ գրող Ցվայգի աշխարհին ու մի գույն ևս ավելացնել իր գորշ կյանքին: Նամակագրությանը փոխարինեցին հեռախոսազանգերը, հետո՝ հանդիպումները: Այս ամենի հետևանքով երկուսն էլ հայտնվել էին մի վիճակում, որից դժվար էր լինելու դուրս գալը: Սա հասկանում էին երկուսն էլ և սկսել էին պայքարել իրենք իրենց դեմ, որպեսզի չսիրահարվեն: Ցվայգը չէր ուզում կորցնել ազատությունը, իսկ Ֆրեդերիկան չէր ցանկանում դավաճանել ամուսնուն՝ չնայած վերջինս բավականին հաճախ էր դիմում այդ քայլին: Բայց կարծես թե ուշ էր: Իրենց կամքից անկախ՝ երկուսն էլ սովորել էին միմյանց ներկայությանը և ամեն ինչ տանում էր ավելի մտերիմ հարաբերությունների: Ֆրեդերիկան մոտեցավ պատուհանին: Լույսն արդեն բացվել էր, կյանքն ընթացքի մեջ էր: Իսկ նամակը շարունակում էր մնալ կիսատ ու չգրված: Հետո հիշեց իրենց տունը, որտեղ արդեն որպես տիկին Ցվայգ ապրում էր Ստեֆանի հետ: Այս տան հետ կապված էին հիշողություններ, որոնք և՛ ժպիտ էին արթնացնում, և՛ ցավ ու տխրություն: Այստեղ իրեն սիրել էին ու դավաճանել: Իսկ ո՞ւմ հետ: Քարտուղարուհու: Հենց այն քարտուղարուհու, որին ինքն էր տուն բերել: Ֆրեդերիկան ինքն էր Շառլոտային աշխատանք փնտրող տասնյակ աղջիկների միջից ընտրել որպես քարտուղարուհի ամուսնու համար: Նրա մեջ խղճահարություն էր առաջացրել աղջկա գունատ ու անառողջ տեսքը, և մեծահոգի կինը ցանկացել էր ինչ-որ բանով օգտակար լինել: Աղջիկը բավականին լավ էր կատարում իր աշխատանքը, բայց եթե Ֆրեդերիկան փորձեր ավելի սթափ և ուշադիր լինել, ապա ժամանակի ընթացքում անպայման կնկատեր Շառլոտայի սիրահարված աչքերը: Բայց աղջիկը դեռ մի կողմ: Նա առաջինը չէր, որ կարող էր սիրահարվել իր ամուսնուն և ոչ էլ վերջինն էր: Իսկ Ստեֆա՞նը: Իրենց ամուսնության քսան տարիների ընթացքում նա դեռ ոչ մի կնոջ չէր նայել: Այդ ինչպե՞ս պատահեց: Ի՞նչ պատահեց: Ֆրեդերիկան ոչ մի տեսարան չսարքեց, չեղան արցունքներ, մեղադրանքներ: Առաջին անգամը չէր: Նման փորձության միջով էլի էր անցել: Վաղուց՝ տարիներ առաջ, երբ իրենք դեռ չէին ամուսնացել: Հոգնելով իրենց հարաբերություններում եղած անորոշությունից՝ Ստեֆանը մեկնել էր Փարիզ: Քաղաքը գրողին գրկաբաց էր դիմավորել՝ նրա առաջ դուրս բերելով գեղեցկուհի Մարսելային: Ստեֆանը չէր պատրաստվում իր նոր սիրավեպը թաքցնել Ֆրեդերիկայից: Ամեն մանրամասնություն նամակով գրում էր այնպես, ասես ոչինչ էլ չէր եղել իրենց միջև: Գրում էր այնպես, ինչպես կգրեն ընկերոջը: Եվ միայն Ֆրեդերիկային էր հայտնի, թե ինչ էր նա զգում ամեն բառը կարդալիս: Բայց ցավին դիմակայելու ուժ էր գտնում և նամակներին պատասխանում էր իրեն բնորոշ հանդարտությամբ: Ֆրեդերիկայի այս հանդարտ և բարյացակամ վերաբերմունքը Ստեֆանի մոտ անհանգստություն առաջացրեց: Նրա մեջ Ֆրեդերիկային կորցնելու վախ առաջացավ: Իսկ եթե արդեն կորցրե՞լ է: Եվ ահա Փարիզից ստացվեց հերթական նամակը: Ֆրեդերիկան ուժերն էր հավաքում ընթերցելու համար այն մասին, թե ինչպես է իր սիրած տղամարդն իրեն երջանիկ զգում մեկ այլ կնոջ կողքին: Բայց ոչ: Այս անգամ բովանդակությունը բոլորովին այլ էր: Ստեֆանն նրան առաջարկում էր դառնալ իր կինը: Այդ անգամ ամեն ինչ երջանիկ շարունակություն ունեցավ: Եվ գուցե հենց իր համբերատարության շնորհիվ: Հիմա էլ պետք էր համբերել: Գուցե այս անգամ էլ ամեն ինչ կշտկվի և իր հունով կգնա: Եկավ Ստեֆանը, երկար խոսեց, պնդեց, որ Շառլոտան իր համար նշանակություն չունի: Խնդրեց ներել իրեն և խոստացավ, որ ամեն ինչ առաջվա նման կլինի: Ֆրեդերիկան ոչինչ չպնդեց, չվիճեց: Հաշտությունը լուռ էր, առանց ավելորդ բառերի: Բայց կինը համոզված էր, որ քանի դեռ Ստեֆանը չի խոսում աղջկան աշխատանքից ազատելու մասին, ոչինչ չի կարող առաջվա նման լինել: Օրերն անցնում էին, և ամուսինների հարաբերությունները թվացյալ լավ էին, բայց երկուսի համար էլ հասկանալի էր, որ Շառլոտան շարունակում է անդունդի նման կանգնած մնալ իրենց մեջտեղում: Ֆրեդերիկան այլևս չէր կարող համբերել: Մի օր էլ նա քարտուղարուհուն աշխատանքից ազատելու մասին խոսակցություն սկսեց: - Նա հրաշալի աշխատում է: Մեծահոգի եղիր, Ֆրեդերիկա, նա երիտասարդ է, անօգնական: Օտար երկիր է, օտար քաղաք...Որտե՞ղ կարող է աշխատանք գտնել: - Ես նրա համար աշխատաք եմ գտել: - Շառլոտան կմնա այստեղ,- իր վերջնական որոշումը հայտնեց Ստեֆանն ու դուրս եկավ: Էլի ոչինչ չփոխվեց: Եվ այսպես շուրջ երեք տարի: Պետք էր սպասել: Սպասել անորոշության մեջ: Բայց թե ինչքան, հայտնի չէր: - Ֆրեդերիկա, ես քեզնից ապահարզան եմ խնդրում: Կինը նոր էր աշխատանքից տուն մտել և փորձում էր հասկանալ, թե ինչու էր հյուրասենյակն ամբողջությամբ տակնուվրա արված, երբ հնչեց իր հոգին տակնուվրա անող այս նախադասությունը: Ոչինչ չասաց: Միայն շրջվեց ու լուռ դուրս եկավ՝ ամեն կերպ փորձելով կոկորդում խեղդել արցունքները: Իսկ Ստեֆանն ընկել էր նրա հետևից, խոսում էր, խոսում, շարունակ ինչ-որ բացատրություններ էր տալիս: Գոնե կինը մի բան ասեր, թեկուզ մեղադրեր, վիճեր: Բայց ոչ, նա լուռ էր: Մտքերն էր հավաքում, փորձում էր հասկանալ այս ամենի պատճառները, գտնել մեղավորներին: Նա հասկացավ՝ Շառլոտան մեղավոր չէ, ինքը՝ ևս: Հիշեց իր ու Ստեֆանի կյանքից մի իրադարձություն, որը լույս էր սփռում այս պատմության վրա: Տարիներ առաջ էր, Զալցբուրգում: Ինքն ու Ստեֆանը դուրս էին եկել երեկոյան զբոսանքի: Նրանց առջևով ացնում էր մի ծեր տղամարդ, որի ձեռքից երիտասարդ աղջիկ էր բռնել: - Զգույշ, պապիկ, չսայթաքես: - Ինչ զզվելի է ծերությունը,- ուշադիր նայելով ծեր մարդուն՝ անսպասելի ասաց Ստեֆանը: Չէի ցանկանա այդքան ապրել: Մյուս կողմից էլ, եթե այդ ծերուկի կողքին ոչ թե թոռնուհին լիներ, այլև երիտասարդ կին: Ո՞վ գիտի: Ծեր մարդը կարող է երիտասարդությունը պարտքով վերցնել միայն իրեն սիրահարված երիտասարդ կնոջից: Ամեն ինչ պարզ էր: Հանելուկներ այլևս չկային: - Ինչպես նաեւ խնդրում եմ, որ շարունակես կրել իմ ազգանունը: Թող դա լինի մեզ իրար կապող վերջին թելը,- շարունակում էր խոսել Ստեֆանը: -Լավ, կանեմ այնպես, ինչպես դու ես ցանկանում: Թող փաստաբանը պատրաստի բոլոր անհրաժեշտ թղթերը: Ես կստորագրեմ,- լսվեց Ֆրեդերիկայի հանդարտ պատասխանը: Ամուսնալուծությունից հազիվ երկու շաբաթ էր անցել: Ֆրեդերիկան բարեկամուհու տանն էր, երբ անսպասելիորեն այնտեղ հայտնվեց Ստեֆանը: - Հագնվիր, գնում ենք: - Ո՞ւր: Ես կարծես ամեն ինչ արել եմ այնպես, ինչպես դու էիր ցանկանում: - Մենք անմիջապես գնում ենք փաստաբանի մոտ չեղյալ համարելու ամուսնալուծությունը: Ես չեմ կարող առանց քեզ: Իմ արածը խենթություն էր, պատրանք, հիմարություն: Շառլոտան աշխատանքի է, չգիտի այս մասին: Վստահ եմ՝ սարսափելի տեսարան կսարքի: Բայց ոչինչ, կարևոր չէ, կդիմանամ: Գնացինք: Առանց րոպե կորցնելու ամուսինները դուրս եկան տնից: Բայց ամեն ինչ այլ ընթացք ստացավ: Փաստաբանն արձակուրդի մեջ էր: Ստեֆանն իրեն բոլորովին կորցրել էր: Նա Ֆրեդերիկային խնդրեց գնալ տուն և սպասել իր զանգին: Կինը լուռ համաձայնության նշան տվեց, բայց գիտեր, որ ամեն ինչ վաղուց էր վերջացել, և ապահարզանի թուղթն այլևս ոչինչ չէր կարող փոխել: Ֆրեդերիկան աղջիկների հետ տեղափոխվեց ապրելու Նյու-Յորքում, իսկ Ստեֆանը Շառլոտայի հետ գնաց Բրազիլիա: Նա հաճախ էր այստեղից նամակներ գրում նախկին կնոջը: Ցվայգն ամենայն մանրամասնությամբ ցանկանում էր իմանալ ֆրիդերիկայի կյանքի, առօրյայի մասին: Իսկ իր մասին գրում էր շատ կարճ, մի քանի տող միայն: «Կարդում եմ, աշխատում, զբոսնում եմ փոքրիկ շնիկի հետ: Այստեղ կյանքը բավականին հանգիստ է, մարդիկ սիրալիր են: Տան առաջ՝ խոտերի մեջ, փոքրիկ ավանակներ են արածում…»: Իր ու Շառլոտայի մասին ոչ մի տող, ոչ մի բառ: Հետո ստացվեց հաջորդ նամակը, որն էլ դարձավ վերջինը. «...Ճակատագրին չես խաբի... Իմ բոլոր մտքերը քեզ հետ են...»... Բարձրահարկ շենքի պատուհանից հեռուները նայող Ֆրեդերիկային սթափեցրեց դռան ձայնը: Դուստրն էր: Կյանքում առաջին անգամ աղջիկը ներս մտավ առանց թակելու: Նա սեղանին դրեց օրվա թերթն ու լուռ քաշվեց մի կողմ: «Ստեֆան Ցվայգի ինքնասպանությունը»: «Վաթսունամյա գրողն ու նրա երիտասարդ կինը միասին հեռանում են կյանքից: Մեծ մարդը չի կարողանում դիմանալ դարաշրջանի բարբարոսությանը: Նա, ով սիրում էր նրան, չի ցանկանում ամուսնուն մենակ թողնել...»: Ֆրեդերիկան գրասեղանից վերցրեց «Թանկագին Ստեֆան» գրությամբ թուղթը: Չգրված նամակն այլևս ոչ ոքի պետք չէր: Չկար հասցե, չկար հասցեատեր: Ստեֆան Ցվայգին ու Շառլոտային թաղեցին Ռիո դե Ժանեյրոյի գերեզմանատանը: Այդ կնոջը ժամանակին հաջողվեց խլել իր ամուսնուն, և հիմա էլ նա գնաց հավերժ զբաղեցնելու այն տեղը, որն իրականում պատկանում էր իրեն՝ Ֆրեդերիկային...

[caption id="attachment_16486" align="aligncenter" width="500"] Ստեֆան Ցվայգը և իր կին Շառլոտան իրենց ինքնասպանությունից հետո[/caption]

Պատրաստեց՝ Կարինե Պետրոսյանը

Աղբյուր՝ Tv ալիք շաբաթաթերթ