Ռիչարդ Փաուերս «Սաղարթանտառ»

2024-03-28

Ռիչարդ Փաուերսը հրատարակել է տասներկու վեպ, որոնցից վերջինը «Սաղարթանտառ»-ն է (The Overstory): Նա ՄաքԱրթուրի կրթաթոշակի և Ազգային գրքի մրցանակի դափնեկիր է, եղել է Պուլիցերյան մրցանակի և Ազգային գրքի քննադատության շրջանակի քառակի ֆինալիստ: Բնակվում է Մեծ Ծխող լեռների[1] նախալեռներում:

«Սաղարթանտառը» դրամատիկ և գործողությունների կտրուկ զարգացմամբ վեպ է, որտեղ բախվում են հույսերն ու վախերը, որտեղ կան խճճված սյուժեներ և բազմաթիվ կերպարներ:

Վեպում կա ինը հերոս, նրանց թվում՝ Վիետնամի մի վետերան, ծրագրավորմամբ զբաղվող մի հանճար և Միացյալ Նահանգներ ժամանած առաջին ներգաղթյալների՝ Հոելների սերնդի վերջին ներկայացուցիչը, ով մանկուց կապված է ծառերի հետ և այս կապվածությունը փոխանցվում է սերնդեսերունդ: Վերջինս շատ անհանգիստ է վտանգի տակ գտնվող անտառների համար:

«Սաղարթանտառ»-ը սկսվում է 19-րդ դարի կեսերին՝ Բրուքլին գաղթած նորվեգացի Հոելների նկարագրությունից՝ նախքան նրանց՝ Այովա մեկնելն ու ագարակ հիմնելը: Նրանք իրենց հետ շագանակենու պուրակից բերում են սերմեր և դրանք տնկում դաշտի եզրին: Արդյունքում մի երկարակյաց ծառ է բուսնում, որը գոյատևում է անգամ 1900-ականների սկզբին ԱՄՆ-ում տարածում գտած բույսերի վարակի պայմաններում: Ի վերջո, առանց որևէ հասկանալի պատճառի, ծերունի Հոելի մտքով անցնում է ամեն տարի մարտին նույն օրը լուսանկարել այդ բուսնած ծառը. ավանդույթ, որը նա փոխանցում է որդուն, իսկ հետո թոռանը, ծոռանը և այսպես շարունակ, մինչև ագարակի տարածքի վերջնական մասնատումը, երբ վերջին Հոելը՝ Նիկը, արվեստի ֆակուլտետի երիտասարդ շրջանավարտը, վաճառում է հողամասի և տան վերջին հողակտորը, բայց պահում է 100 տարօրինակ լուսանկարների հավաքածուն, և այդ լուսանկարները ծառի միջոցով ոչ միայն ժամանակի պատկերն են ի ցույց դնում, այլև այն լուսանկարած տեխնիկայի զարգացումը:

Սնապարծությունը դրդում է Հոելներին իրենց ընտանեկան կյանքի մասին մտածել ծառի տարիների տեսանկյունից. դանդաղ փոփոխություններ, սերունդների զարգացում... Գիրքը բաժանված է չորս մասի՝ «Արմատներ», «Ծառաբուն», «Պսակ» և «Սերմեր»:

Գրքում, որտեղ պատմվում է ծառերի իմաստնության մասին, մարդկային կյանքը նկարագրող պատմությունները, ի հակադրումն այդ ամենի, չափազանց դրամատիկ են: Հերոսները մահանում են կա՛մ գազի թունավորումից, կա՛մ ինքնասպանություն են գործում, կա՛մ կաթված են ստանում, ամուսնությունները լուծարվում են, մարդիկ` ձերբակալվում: Ի վերջո, բոլոր տարբեր կերպարները և խառնաշփոթ սյուժետային գծերը սկսում են միահյուսվել իրար: Գրեթե բոլոր կերպարները դառնում են ինչ-որ ձևով ակտիվիստներ. նրանցից հինգը միավորվում են՝ բողոքելով փայտանյութի ընկերության դեմ, և իրենց անձնային վերափոխումների ընթացքում նրանց շրջապատող ծառերն այնքան նրբորեն են պատկերվում, որ դրանք էլ են կարծես դառնում վեպի հերոսներ:

«Սաղարթանտառ»-ը բնաշխարհի հետ կապված լինելու թեման մի քայլ առաջ է տանում՝ մարտահրավեր նետելով մարդկանց՝ ճանաչելու ծառերին՝ որպես իրենց հավասար կենդանի արարածների: Մարդիկ ծառերին վերաբերվում են որպես «հարգված նախնիների»:

Վեպի գլխավոր հերոսներից մեկը՝ Պատրիսիա Ուեստերֆորդը, հիմնականում ոգեշնչված է էկոլոգ-անտառագետ, պրոֆեսոր Սյուզան Սիմարդի կյանքից և գործունեությունից:

«Սաղարթանտառ»-ն, այսպիսով, հարում է «կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ գրականության» ժանրին, որն ուսումնասիրում է կլիմայի փոփոխության հետևանքները և երկրի վրա մարդու ազդեցությունը:

Պուլիցերյան կոմիտեն վեպը նկարագրել է որպես «հնարամտորեն կառուցված պատմություն», որը ծառերին և նրանց առջև ծառացած սպառնալիքներին մոտենում է զարմանքով, ակնածանքով և հրատապությամբ, ինչը լիովին բավարար է վերոնշյալ կենսական հիմնախնդիրների վերաբերյալ մարդկանց մտածելակերպը փոխելու համար:


[1] կամ Գրեյթ Սմոքի Մաունթինս (անգլ.՝ Great Smoky Mountains National Park), Յունեսկոյի ժառանգության կենտրոն, գտնվում է Ապալաչյան լեռների կենտրոնական մասում:

© Նյութը պատրաստեց՝ Անի Գասպարյանը:

մեկնաբանություններ